Trang bị “lá chắn số” để đối phó lừa đảo online

Cần trang bị ''lá chắn số'' để ngăn chặn nạn lừa đảo ''bắt cóc online'' cho học sinh, sinh viên. Ảnh minh hoạ

Kịch bản “bắt cóc online”

Mở màn quen thuộc luôn bắt đầu bằng một cuộc gọi, một tin nhắn từ số lạ. Đầu dây kia, giọng nói lạnh lùng, nghiêm trọng, tự xưng bưu điện, công ty chuyển phát, thậm chí cả công an, viện kiểm sát. Một cái cớ nhanh chóng được đưa ra: kiện hàng chứa giấy tờ giả, hồ sơ liên quan rửa tiền xuyên quốc gia, hay nghi án ma túy. Để tăng độ thuyết phục, kẻ gian tung ra giấy tờ giả dấu đỏ, chữ ký điện tử, thậm chí cả video cắt ghép tinh vi.

Khi nạn nhân bắt đầu rối loạn, kịch bản chuyển sang cao trào: “hợp tác điều tra”. Nhưng, “hợp tác” ở đây là im lặng tuyệt đối, cắt đứt liên lạc với gia đình và đặc biệt phải tự nhốt mình. Không phải nhà giam, mà là phòng trọ, nhà nghỉ, khách sạn rẻ tiền. Từ đó, camera phải bật 24/24, nghe lệnh đọc lời khai, ký vào bản cung điện tử giả mạo. Toàn bộ được ghi hình lại, tạo cảm giác “đang bị điều tra thật”.

Đỉnh điểm xảy ra khi gia đình gọi đến, kẻ lừa đảo lập tức nhấc máy, đưa hình ảnh con em họ đang khóc lóc, run rẩy. Tiếng cầu cứu non nớt qua video call đủ khiến bất kỳ bậc phụ huynh nào cũng rụng rời. Và rồi, tối hậu thư giáng xuống: “Chuyển ngay 400 triệu nếu không nó sẽ bị bán sang Campuchia!” hoặc: “Không nộp tiền, ngày mai sẽ khởi tố!”. Trong khoảnh khắc hoảng loạn, nhiều gia đình vội xoay xở hàng trăm triệu đồng, gửi đi trong vòng một giờ, sợ rằng chậm một phút là mất con và chỉ đến khi công an vào cuộc, sự thật phơi bày.

Mới đây, ngày 25/9, Công an phường Kim Liên, Hà Nội đã tiếp nhận tin báo một nam sinh bị “khống chế” tại nhà nghỉ. Khi lực lượng ập vào, nam sinh chỉ ở một mình, nhưng tinh thần đã hoàn toàn bị thao túng qua Zoom. Trước đó, em nhận cuộc gọi từ “shipper”, rồi trò chuyện với “công an” trên Zalo. Kẻ này cáo buộc em liên quan rửa tiền, yêu cầu chuyển hết tiền và tự giam mình để “phục vụ điều tra” và chỉ khi gia đình nghi ngờ, báo công an, sự thật mới được bóc trần.

Trước đó một ngày, chị L (trú tại Hà Nội) hoảng hốt đến công an trình báo khi nhận cuộc gọi từ con trai T.A yêu cầu chuyển gấp 700 triệu đồng để “đi du học”. Nghi ngờ bất thường, chị liên hệ nhà trường và xác định không có khoản thu nào như vậy. Chỉ sau 30 phút xác minh, công an đã tìm thấy T.A trong trạng thái rối loạn, tin rằng mình bị “điều tra quốc tế”. Trước đó, cậu nhận cuộc gọi từ kẻ giả danh shipper, rồi tiếp tục bị một đối tượng mặc sắc phục công an qua video call cáo buộc liên quan rửa tiền. Không có tiền, T.A bị buộc phải gọi điện cho bố mẹ dựng chuyện “du học” để chuyển tiền.

Phòng ngừa những rủi ro

Nhiều vụ “bắt cóc online” được công an phản ứng nhanh, chỉ vài giờ các nạn nhân đã được giải cứu. Tuy nhiên, câu hỏi đặt ra: liệu những nỗ lực ấy có đủ chặn làn sóng tội phạm biến hóa từng ngày? Thực tế, cứ mỗi lần báo chí cảnh báo một chiêu trò, chúng lại xoay sang kịch bản khác. Hôm nay giả danh công an, mai đã thành nhân viên ngân hàng; hôm nay dọa “bán sang Campuchia”, mai lại biến thành “nghi án rửa tiền xuyên quốc gia”…

Luận bàn về vấn đề này, luật sư Đinh Thị Nguyên, Giám đốc Công ty Luật TNHH Minh Nguyên Legalsun, Đoàn Luật sư TP Hà Nội cho biết, thực tế khung pháp lý cũng còn nhiều khoảng trống, công nghệ phát triển quá nhanh, trong khi luật hiện hành vẫn chưa đồng bộ. Và khi deepfake giọng nói có được coi là bằng chứng phạm tội? Việc điều phối từ nước ngoài qua mạng xử lý ra sao? Nạn nhân bị phát tán video nhạy cảm được bảo vệ danh tính thế nào? Nếu luật không kịp thời cập nhật, tội phạm sẽ luôn đi trước một bước.

Luật sư Đinh Thị Nguyên chỉ ra rằng, lỗ hổng lớn nhất là sự thiếu hiểu biết về an toàn mạng. Một số người vẫn chưa biết rằng, cơ quan công an không bao giờ xử lý vụ việc qua điện thoại hay mạng xã hội, nên dễ mắc bẫy. Đặc biệt, những bạn trẻ non nớt, ít kinh nghiệm sống, tâm lý bất ổn hoặc bị kiểm soát quá chặt thường là nhóm dễ bị nhắm tới.

“Điểm nguy hiểm nhất là kẻ xấu thao túng tâm lý: làm nạn nhân hoang mang; cô lập họ khỏi người thân; không cho họ cơ hội suy nghĩ và chỉ đạo phải làm theo. Một khi đã bị cuốn vào guồng này, nạn nhân dễ dàng bị điều khiển như con rối. Vì vậy, xã hội cần một hệ sinh thái phòng ngừa: trường học trang bị kỹ năng; gia đình nuôi dưỡng sự tin tưởng; ngân hàng khóa chặn nhanh; nền tảng công nghệ mạnh tay xử lý giả mạo; công an được trang bị công nghệ cao và hợp tác quốc tế chặt chẽ. Quan trọng hơn cả, mỗi cá nhân phải học cách bình tĩnh trước nỗi sợ. Chỉ khi không hoảng loạn, chúng ta mới giữ được quyền kiểm soát trước những cú lừa ngày càng tinh vi. Nếu không, những kẻ vô hình ngoài kia sẽ còn tiếp tục “đóng gói nỗi sợ” và gửi đến từng nhà, với cái giá không chỉ là tiền bạc, mà còn là tự do, danh dự và niềm tin giữa con người với con người”, luật sư Đinh Thị Nguyên cho hay.

Theo các chuyên gia tâm lý học, không thể chỉ trông chờ vào biện pháp truy bắt mà cần phòng ngừa chủ động bằng giáo dục kỹ năng số ngay từ trường học để tăng cường “sức đề kháng số” cho thế hệ trẻ. Thực tế cho thấy, sinh viên bị lừa không phải vì kém thông minh mà vì thiếu kỹ năng sống. Các em chưa được dạy cách nhận biết lừa đảo online, đó là khoảng trống rất nguy hiểm. Trong nhiều năm qua, lực lượng công an các địa phương đã phối hợp với các nhà trường tổ chức chuyên đề “Phòng chống tội phạm mạng”, giúp học sinh, sinh viên nhận biết thủ đoạn mới và cách phản ứng khi gặp tình huống bất thường. Tỉnh táo là tấm khiên đầu tiên. Chúng ta không thể ngăn hết tội phạm trên mạng, nhưng có thể giúp người trẻ nhận ra đâu là thật, đâu là bẫy.

Từ mỗi vụ việc được giải cứu kịp thời, điều mà các phụ huynh cần nhận ra là: trước khi công nghệ cứu được con, chính cha mẹ, thầy cô phải là người đồng hành gần gũi nhất. Những vụ “bắt cóc online” không còn là cá biệt. Chúng phản chiếu thực tế là nhiều người trẻ thông minh nhưng đơn độc trong thế giới mạng. Khi niềm tin bị thao túng bởi những cú click, chỉ có sự kết nối thật, yêu thương thật, tỉnh táo thật mới có thể kéo các em trở lại an toàn.

	Phú Thọ: giải cứu thành công nam sinh viên khỏi bẫy “bắt cóc online”
	Xử lý người đàn ông đăng thông tin sai sự thật về vụ “bắt cóc trẻ em”
	Một nam sinh viên suýt bị “bắt cóc online” sang Campuchia