Kỳ 2: Phát huy giá trị di sản cho phát triển công nghiệp văn hóa Thủ đô

Tour khám phá đêm tại nhà tù Hỏa Lò được đánh giá là một trong những sản phẩm du lịch sáng tạo, hấp dẫn của Thủ đô. Ảnh: Khánh Huy

Hà Nội luôn rất chú trọng phát huy giá trị di sản cho phát triển công nghiệp văn hóa

Điều đó không chỉ giúp công nghiệp văn hóa ở Hà Nội tận dụng được những thời cơ để phát triển mà còn góp phần gìn giữ, phát huy giá trị văn hóa của Thủ đô ngàn năm văn hiến. Tuy nhiên, việc phát huy giá trị di sản văn hóa cho phát triển công nghiệp văn hóa của Hà Nội còn gặp nhiều thách thức, rào cản.

Hà Nội là nơi có hệ thống di sản văn hóa đồ sộ, phong phú, đa dạng nhất so với các tỉnh/thành trong cả nước. Hệ thống di sản văn hóa này với những giá trị ẩn tàng trong nó tạo nền tảng quan trọng cho phát triển kinh tế nói chung và công nghiệp văn hóa nói riêng của Thủ đô. Đây là những yếu tố quan trọng, tạo nên lợi thế lớn cho Hà Nội phát triển công nghiệp văn hóa.

Từ những năm 2007, 2008, Hà Nội đã có những nghiên cứu về công nghiệp văn hóa. Đến năm 2017, UBND TP Hà Nội đã ban hành Kế hoạch số 112/KH-UBNDThực hiện chiến lược phát triển ngành công nghiệp văn hóa Thủ đô Hà Nội đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030. Kế hoạch khẳng định phát triển ngành công nghiệp văn hóa là một trong những ưu tiên hàng đầu của Thủ đô. Phát triển các ngành công nghiệp văn hóa dựa trên cơ sở của sự sáng tạo, khoa học công nghệ và bản quyền trí tuệ; khai thác tối đa yếu tố kinh tế của các giá trị văn hóa.

Các ngành công nghiệp văn hóa Thủ đô bao gồm: Quảng cáo, kiến trúc, phần mềm và các trò chơi giải trí, thủ công mỹ nghệ, thiết kế, điện ảnh, xuất bản, thời trang, nghệ thuật biểu diễn, mỹ thuật, nhiếp ảnh và triển lãm, truyền hình và phát thanh, du lịch văn hóa. Tập trung phát triển một số ngành sẵn có lợi thế, tiềm năng, gồm: Điện ảnh; nghệ thuật biểu diễn; quảng cáo; thủ công mỹ nghệ; thời trang; du lịch văn hóa.

Năm 2018, Hà Nội tiến hành đánh giá, đề xuất các giải pháp phát triển công nghiệp văn hóa trên địa bàn Thủ đô trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Năm 2022, Thành ủy Hà Nội ban hành Nghị quyết 09-NQ/TU Về phát triển công nghiệp văn hóa trên địa bàn Thủ đô giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Ngày 12/8/2022, UBND TP Hà Nội ban hành Kế hoạch số 217/KH-UBND thực hiện Nghị quyết số 09-NQ/TU ngày 22/2/2022 của Thành ủy Hà Nội về phát triển công nghiệp văn hóa trên địa bàn Thủ đô giai đoạn 2021 - 2025, định hướng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Kế hoạch đã cụ thể hóa quan điểm của Thành ủy Hà Nội trong phát huy nguồn lực văn hóa, đặc trưng văn hóa Thăng Long - Hà Nội để phát triển công nghiệp văn hóa. Kế hoạch cho thấy sự gắn kết các sở, ngành, đơn vị… của Thủ đô cùng thực hiện chủ trương phát huy nguồn lực văn hóa cho phát triển công nghiệp văn hóa.

Làng hương Quảng Phú Cầu (Ứng Hòa, Hà Nội) gần đây bắt đầu sử dụng sản phẩm địa phương là làm tăm hương để phát triển thành một sản phẩm du lịch thu hút du khách trong và ngoài nước. Ảnh: Khánh Huy

Với tầm nhìn chiến lược về sự phát triển kinh tế - xã hội, các cấp ủy Đảng, chính quyền đã nhanh chóng thống nhất quan điểm, đường lối, chính sách phát triển công nghiệp văn hóa nói chung, phát huy giá trị di sản văn hóa cho phát triển công nghiệp văn hóa nói riêng.

Chính điều đó đã giúp Hà Nội đón bắt được những thời cơ về tiềm năng thị trường, văn hóa dân tộc, khoa học công nghệ, kinh nghiệm phát triển công nghiệp văn hóa của các nước trên thế giới... để phát triển các ngành công nghiệp văn hóa. Công nghiệp văn hóa của Thủ đô nhanh chóng phát triển.

Trước đại dịch Covid-19 bùng phát, công nghiệp văn hóa đóng góp khoảng 1,49 tỷ USD vào tổng sản phẩm trên địa bàn, chiếm tỷ trọng 3,7% GRDP của Hà Nội, cao hơn mức công nghiệp văn hóa đóng góp vào GDP (3,61%). Đó là cơ sở để Nghị quyết 09 đặt mục tiêu cao hơn trung bình cả nước, đưa công nghiệp văn hóa trở thành ngành kinh tế mũi nhọn: Năm 2030, đóng góp khoảng 8% GRDP; năm 2045 đóng góp 10% GRDP, đưa công nghiệp văn hóa trở thành ngành kinh tế mũi nhọn.

Cần sự quyết liệt từ nghị quyết đến cụ thể hóa thành chính sách, hành động

TS. Bùi Thị Kim Chi cho rằng, bên cạnh những thành tựu quan trọng đã đạt được, Hà Nội cũng đứng trước nhiều thách thức, rào cản trong phát huy giá trị di sản văn hóa cho phát triển công nghiệp văn hóa. Ví dụ như chính sách phát huy giá trị di sản văn hóa cho phát triển công nghiệp văn hóa ở Hà Nội còn thiếu.

Về phương diện cơ chế, chính sách cho phát triển công nghiệp văn hóa nói chung, phát huy nguồn lực văn hóa cho phát triển công nghiệp văn hóa nói riêng ở Hà Nội vẫn còn quá nhiều việc phải làm như: Đề xuất xây dựng cơ chế, chính sách thúc đẩy sáng tạo, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, cải cách thủ tục hành chính nhằm phát huy mọi tiềm năng, nguồn lực, tạo động lực phát triển công nghiệp văn hóa trên các lĩnh vực: Du lịch văn hóa, Nghệ thuật biểu diễn, Thiết kế, Ẩm thực, Quảng cáo, Điện ảnh, Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm, Thời trang... đảm bảo phát triển đồng bộ trong tổng thể phát triển kinh tế - xã hội Thủ đô.

Cùng với đó xây dựng cơ chế hỗ trợ, ưu đãi, khuyến khích người dân và doanh nghiệp các cơ chế hợp tác công - tư trong quản lý, bảo tồn, phát huy giá trị di sản, phát triển văn hóa trong công nghiệp văn hóa. Rà soát, điều chỉnh bổ sung các nội dung phát triển công nghiệp văn hóa vào Quy hoạch phát triển văn hóa Hà Nội đến năm 2030; phối hợp với Sở Kế hoạch và Đầu tư bổ sung, điều chỉnh các nội dung liên quan phát triển công nghiệp văn hóa, tích hợp đồng bộ các mục tiêu đầu tư, dự án thuộc lĩnh vực phát triển công nghiệp văn hóa vào Quy hoạch Thành phố thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến 2050.

Xây dựng các cơ chế, chính sách đặc thù của Thủ đô để phát huy nguồn lực văn hóa cho phát triển công nghiệp văn hóa như: Chuyển đổi di sản công nghiệp, nhà, biệt thự cũ, di sản đô thị, di sản ký ức thành di sản văn hóa mới; phát triển nghề và sản phẩm nghề thủ công truyền thống; phát huy công năng của các thiết chế văn hóa truyền thống và hiện đại... Chú trọng cơ chế đảm bảo phát huy hiệu lực, hiệu quả việc thực thi và khai thác quyền sở hữu trí tuệ đúng pháp luật.

Biểu diễn nghệ thuật văn hóa dân gian trên phố đi bộ là một trong những hoạt động thường xuyên của Hà Nội tại các sự kiện văn hoá. Ảnh: Khánh Huy

Có thể thấy, Hà Nội đã nhận thức rất rõ về việc cần hoàn thiện về cơ chế, chính sách để phát triển công nghiệp văn hóa nói chung, phát huy giá trị di sản văn hóa cho phát triển công nghiệp văn hóa nói riêng. Tuy nhiên, từ nghị quyết đến cụ thể hóa thành chính sách, thay đổi cơ chế không phải là việc có thể thực hiện được nhanh chóng. Cần có sự triển khai đồng bộ giữa Thành ủy và chính quyền, giữa các sở, ban, ngành của Hà Nội.

Còn theo ThS. Lê Thị Trang - Viện Văn hóa và Phát triển, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội cần tập hợp các sáng kiến văn hóa và sáng tạo với một tầm nhìn chung về sự thống nhất, bao trùm và tăng trưởng bền vững. Muốn làm được điều đó, có hai việc phải đồng thời giải quyết, đó là: Vận động các nhà đầu tư tư nhân tham gia vào công nghiệp văn hóa, bằng cách kiến tạo một thị trường cho công nghiệp văn hóa, xây dựng những chính sách khuyến khích phù hợp và một quy hoạch rõ ràng, hấp dẫn cho từng ngành kinh tế sáng tạo.

Cùng với đó, mạnh dạn mở ra một phương thức hợp tác mới trong lĩnh vực văn hóa, giữa Nhà nước và tư nhân, đó là phương thức hợp tác đối tác công tư PPP. Bên cạnh đó, xây dựng các cơ chế, chính sách đặc thù của Thủ đô để phát huy sự sáng tạo dựa trên các nguồn lực công nghiệp văn hóa cho phát triển bền vững như: Chuyển đổi di sản công nghiệp, nhà, biệt thự cũ, di sản đô thị, di sản ký ức thành di sản văn hóa mới; phát triển nghề và sản phẩm nghề thủ công truyền thống... Có cơ chế, chính sách khuyến khích, xúc tiến đầu tư quảng bá các loại hình công nghiệp văn hóa. Chú trọng cơ chế đảm bảo phát huy hiệu lực, hiệu quả thực thi và khai thác quyền sở hữu trí tuệ đúng pháp luật.

Thứ hai, về thu hút và hỗ trợ đầu tư, thành phố đặt mục tiêu quy hoạch, bố trí quỹ đất, nguồn lực đầu tư của Nhà nước và ngoài Nhà nước cho các công trình, dự án phát triển văn hóa chất lượng cao, trong đó ưu tiên phát triển không gian công cộng, điểm du lịch văn hóa, vui chơi giải trí, nghệ thuật biểu diễn, kết hợp phố - không gian đi bộ, điểm mua sắm, mở rộng tạo không gian văn hóa dành cho cộng đồng.

Triển khai quyết liệt một số dự án, đồ án quy hoạch bảo tồn, phát huy giá trị di sản thế giới, di tích quốc gia đặc biệt, di tích quốc gia, đồng thời với việc xây dựng một số công trình văn hóa mới, tạo thành các biểu tượng văn hóa mới cho Thủ đô và có tiềm năng phát triển công nghiệp văn hóa gắn với du lịch.

Bên cạnh đó, thực hiện các chính sách ưu đãi, đẩy mạnh xúc tiến đầu tư phát triển các ngành công nghiệp văn hóa sẵn có lợi thế, tiềm năng như: Nghệ thuật biểu diễn, thủ công mỹ nghệ, thiết kế, phần mềm và các trò chơi giải trí, du lịch văn hóa, ẩm thực… Phát triển mạng lưới doanh nghiệp văn hóa, trong đó hình thành một số tập đoàn lớn về công nghiệp văn hóa.

Thứ ba, thời gian tới TP Hà Nội cần chú trọng hình thành và phát triển mạnh mẽ hệ thống mạng lưới các nhà thiết kế sáng tạo trẻ - nguồn nhân lực dồi dào, tiềm năng và sẵn có của Hà Nội. Để phát huy sức sáng tạo của giới trẻ, Hà Nội đã và đang triển khai nhiều đề án quan trọng, tập trung vào thanh niên, sinh viên và giới trẻ, cụ thể như xây dựng chương trình ươm tạo và tăng tốc khởi nghiệp sáng tạo tại các trường đại học, học viện, cao đẳng; xây dựng nền tảng kỹ năng làm việc và khởi nghiệp cho học sinh, sinh viên và câu lạc bộ chuyển đổi số trong các trường đại học, học viện, cao đẳng trên địa bàn thành phố; hình thành không gian hỗ trợ thanh niên Thủ đô khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; tổ chức các sự kiện, cuộc thi quy mô thành phố thu hút sự tham gia của quốc tế về khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số cho doanh nhân, thanh niên, sinh viên và học sinh...

Một trong những dự án quan trọng sắp được Hà Nội triển khai là hình thành Trung tâm Thiết kế sáng tạo với mục tiêu ươm mầm tài năng, trong các lĩnh vực liên quan đến thiết kế sáng tạo tại Hà Nội. Tại đây, các dự án sáng tạo tiềm năng, các dự án cộng đồng sẽ được Hà Nội sẽ quan tâm, chú trọng khuyến khích ưu tiên trẻ em, phụ nữ và các nhóm yếu thế tham gia vào lĩnh vực thiết kế sáng tạo. Đây là một trong những bước đột phá quan trọng của Hà Nội nhằm xây dựng và phát triển “Thành phố sáng tạo”.

Thứ tư, Hà Nội tiếp tục là thành viên tích cực tham dự có trách nhiệm tại các hội nghị, diễn đàn mạng lưới trong khu vực Đông Nam Á, châu Á và toàn cầu theo các chương trình của UNESCO. Xây dựng báo cáo giám sát tư cách thành viên theo yêu cầu của UNESCO theo nhiệm kỳ. Việc ứng cử vào Mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO trên toàn cầu được xác định là bước đi đầu tiên của Hà Nội trong hành trình định vị lại thương hiệu quốc tế, với tư cách là một thành phố sáng tạo về thiết kế.

(Còn nữa)

Kỳ 1: Di tích lịch sử văn hóa - nguồn lực đặc biệt góp phần phát triển kinh tế xã hội của Thủ đô

	Hà Nội: Tôn tạo và phát huy giá trị di sản của không gian phố cổ, phố cũ
	Sức sáng tạo của tuổi trẻ Thủ đô trong việc số hóa các di tích
	Công nghiệp văn hóa ở Hà Nội: “Bệ đỡ” cho nghề thủ công bứt phá