Để di sản trở thành nguồn lực phát triển

Biệt thự cổ tồn tại giữa lòng đô thị đang phát triển

Cần chính sách về nguồn lực

Nhằm thực hiện chỉ tiêu “Chỉnh trang 20 nhà biệt thự, 10 công trình kiến trúc có giá trị xây dựng trước năm 1954”, mới đây Sở Xây dựng, Sở Quy hoạch - kiến trúc Hà Nội đã rà soát, kiểm tra và lựa chọn 30 biệt thự cũ do TP quản lý, 50 biệt thự cũ do Trung ương quản lý và 12 công trình kiến trúc có giá trị xây dựng trước năm 1954 để đưa vào danh mục chỉnh trang, bảo tồn. Đồng thời, các đơn vị chức năng lập kế hoạch bảo tồn, chỉnh trang biệt thự cũ, công trình kiến trúc khác; lập hồ sơ quản lý biệt thự cũ; khảo sát, đánh giá và kiểm định chất lượng biệt thự cũ để trình UBND TP Hà Nội.

Liên quan đến vấn đề này, PGS.TS.KTS Khuất Tân Hưng - trường ĐH Kiến trúc Hà Nội khẳng định: Bảo tồn và phát triển luôn có mâu thuẫn nhưng không đối kháng. Như vậy, câu chuyện đặt ra là làm thế nào có thể dung hòa mâu thuẫn đó thì trong thực tế chứng minh cho rằng, không thể nào bảo tồn được tất cả các công trình vì nó đồng nghĩa với việc không có quỹ đất cho chúng ta phát triển. Do đó, những phần thuộc về ký ức của lịch sử thì chúng ta phải giữ, những công trình có giá trị đặc trưng gắn liền với ký ức của đô thị, của một vùng đất thì cần được bảo tồn. Những di sản đó đến một thời điểm rất có thể sẽ trở thành nguồn lực cho sự phát triển.

Nhiều ý kiến cũng bày tỏ, Hà Nội cần có chính sách về nguồn lực hỗ trợ các hộ dân trong bảo tồn hoặc cải tạo những căn biệt thự cũ để bảo đảm giữ được nguyên trạng. Đặc biệt, cần nghiên cứu để có quy định bảo tồn nhưng phải hướng tới phát huy giá trị và tạo thuận lợi cho người sở hữu công trình, có định hướng hợp lý trong khai thác, sử dụng.

Một ví dụ điển hình là khu vực phố Tạ Hiện. Một số người dân ở sâu bên trong, không được hưởng lợi đã được giãn dân sang nơi ở mới, khu phố thì được cải tạo lại theo phong cách cũ. Cuối cùng chính người dân được hưởng lợi nhờ phát triển du lịch, đem lại kinh tế cho họ.

Tương tự, các ngôi biệt thự không nhất thiết chỉ dành để ở, mà tùy từng vị trí, công trình có thể cho khai thác làm du lịch, dịch vụ nhằm quảng bá giá trị công trình. Cách làm này đã được TP Hội An (Quảng Nam) cũng như nhiều nước trên thế giới thực hiện thành công. Cần thống nhất, bảo tồn các công trình biệt thự và công trình kiến trúc có giá trị là bảo tồn cả giá trị vật thể và phi vật thể. Nếu như điều chỉnh về chức năng sử dụng sẽ góp phần quảng bá rộng rãi giá trị và đặc biệt tạo được nguồn lực để chúng ta bảo tồn, phát triển quỹ di sản này của Thủ đô.

Phối cảnh biệt thự 49 phố Trần Hưng Đạo đang được trùng tu

Giải bài toán không hề dễ

Ở góc nhìn khác, KTS Phạm Hoàng Phương - Viện Kiến trúc quốc gia (Bộ Xây dựng) nhấn mạnh, cần bảo tồn biệt thự Pháp cổ theo luật. Luật Kiến trúc được Quốc hội phê duyệt năm 2019 và chính thức có hiệu lực từ tháng 7/2020, bên cạnh các di tích kiến trúc đã được xếp hạng đã được quản lý cơ bản chặt chẽ và đồng bộ, việc bảo tồn và phát huy các giá trị công trình có giá trị cần được đẩy mạnh trong thời gian tới.

Với trường hợp TP Hà Nội, nằm trong hệ thống các công trình kiến trúc có giá trị tiêu biểu nhất đang đối mặt với các thách thức về bảo tồn và phát huy giá trị chính là các biệt thự cũ tại khu phố cũ Hà Nội. Trong đó, phải kể đến một số lượng lớn các biệt thự cũ thuộc sở hữu công có nhiều yếu tố đặc thù rất cần được triển khai sớm công tác bảo tồn và phát huy giá trị. Tình trạng biến dạng và mai một hiện nay của các công trình biệt thự cũ có giá trị trong khu phố cũ Hà Nội cũng là phổ biến chung với nhiều đô thị trên phạm vi cả nước.

“Với các công trình biệt thự có giá trị sở hữu công, với các ưu thế đặc thù riêng như vấn đề về sở hữu và đồng sở hữu/ sử dụng có tính chất ít phức tạp hơn (phần lớn chỉ do một đơn vị cơ quan Nhà nước quản lý và sử dụng), vấn đề về nguồn lực và cơ chế về bảo tồn, tôn tạo, đặc biệt là chính sách nhất quán lớn về ưu tiên di dời cơ quan công sở ra khỏi khu vực nội đô nên có thể được xem là những cơ sở tốt để quản lý và bảo tồn tôn tạo, phát huy công trình có giá trị loại này theo đúng tinh thần của Luật Kiến trúc, đóng góp cho sự phát triển kinh tế, xã hội chung, đồng thời xây dựng và tạo dựng bản sắc kiến trúc cảnh quan đô thị, trở thành hình mẫu nhân rộng với các công trình biệt thự cũ có giá trị khác trên địa bàn TP”, KTS Phạm Hoàng Phương gợi mở.

Để bảo tồn lâu dài, TS. KTS Đào Ngọc Nghiêm, nguyên GĐ Sở Quy hoạch kiến trúc Hà Nội đề xuất, rất cần TP sớm lên kế hoạch lựa chọn tư vấn đủ năng lực để lập hồ sơ 3D trên cơ sở hồ sơ lưu trữ của TP cùng nhiều nguồn khác và số hóa dữ liệu hồ sơ quản lý đối với các biệt thự. Trong đó, cần chú ý đến phong cách kiến trúc, tầng cao công trình phải hài hòa, đồng bộ trên toàn tuyến phố khi trường hợp biệt thự bị hư hỏng nặng, xuống cấp, có nguy cơ sập đổ, được xây dựng lại.

Ở góc nhìn khác, theo KTS Lê Anh Tuấn - Hội Kiến trúc sư Hà Nội, sau khi thực hiện rà soát đánh giá hiện trạng, phân loại biệt thự thì TP cần xây dựng cơ chế cho từng loại. Đối với biệt thự thuộc sở hữu Nhà nước đang làm nhà ở công vụ, những biệt thự cho thuê hoặc đã bán, biệt thự đa thành phần sở hữu cần xây dựng cơ chế đặc thù.

Về xây dựng cơ chế tài chính, Nhà nước hỗ trợ một phần còn huy động người dân tham gia đóng góp, đối với công trình có kiến trúc đặc biệt cần bảo tồn, huy động nguồn từ ngân sách và tài trợ… Đối với người dân, cần tuyên truyền để họ tuân thủ theo pháp luật và nhận thức được vấn đề và tham gia hỗ trợ cùng chính quyền kể cả về tài chính trong công tác bảo tồn biệt thự cổ.

	Trách nhiệm bảo vệ di sản là của toàn dân
	Hà Nội rà soát biệt thự, công trình kiến trúc xây dựng trước năm 1954