"Quy hoạch ngược” và bài toán quản lý

Đường sắt đô thị Nhổn - Ga Hà Nội tại nút giao Cầu Giấy. Ảnh: Phạm Hùng

Với mô hình TOD, đô thị sẽ được phát triển đồng bộ, bài bản theo giao thông và tất yếu đặt ra bài toán quản lý mới, nhiều thách thức hơn cho các TP lớn, đặc biệt là Hà Nội.

Đô thị phát triển theo giao thông

Một trong những tư duy đột phá quan trọng của Nghị quyết 188/2025/QH15 và Luật Thủ đô 2024 là phát triển đô thị theo mô hình TOD. Đây là cách tiếp cận hoàn toàn khác so với phương thức quy hoạch đô thị truyền thống trước đây.

Nhiều năm qua, các đô thị thường được hình thành trước, giao thông bổ sung sau; đô thị mở rộng đến đâu, chúng ta mới tìm cách thêm thắt các loại hình giao thông để kết nối đến đó. Cách làm này không chỉ khiến các đô thị lớn, trong đó có Hà Nội, luôn đi sau thực tế từ 2 - 3 năm, mà còn có nguy cơ sai lệch trong tầm nhìn quy hoạch, dẫn đến hệ quả ùn tắc và quá tải hạ tầng ngay khi hệ thống giao thông vừa được mở ra.

Trên thế giới, tư duy quy hoạch hiện đại đã đi theo hướng ngược lại, trước tiên phải xây dựng hệ thống giao thông, sau đó mới phát triển đô thị xung quanh các điểm nút quan trọng. Chính tại những điểm nút này, đô thị sẽ hình thành một cách khoa học, dựa trên khả năng đáp ứng của hệ thống giao thông, bảo đảm sự phát triển bền vững và hợp lý.

Mô hình đô thị TOD đã chứng minh tính hiệu quả khi kết hợp chặt chẽ giữa quy hoạch đô thị và hệ thống giao thông công cộng, đặc biệt là đường sắt đô thị (ĐSĐT). Với các khu đô thị được quy hoạch ngay tại điểm giao thông trung tâm, TOD sẽ tối ưu hóa việc sử dụng đất, giảm ùn tắc, tiết kiệm thời gian di chuyển và tạo nên một đô thị vận hành thông minh, khoa học.

Các nhà ga ĐSĐT không chỉ là điểm trung chuyển hành khách mà còn trở thành trung tâm phát triển kinh tế, dịch vụ, thương mại. Đặc trưng quan trọng nhất của mô hình này là ưu tiên đi bộ, xe đạp, loại bỏ phương tiện cá nhân, tạo môi trường sống xanh, bền vững và thân thiện với con người. Khi được triển khai đồng bộ, hệ thống giao thông công cộng sẽ đóng vai trò kết nối từ đô thị TOD đến các khu vực khác của TP, góp phần định hình một đô thị hiện đại, năng động và đáng sống.

Hiện có một số khu đô thị hiện đại nhất tại Việt Nam đang được đánh giá cao về mặt quy hoạch và tiện ích, nhưng vẫn tồn tại một điểm yếu lớn là thiếu kết nối giao thông công cộng với bên ngoài. Người dân sống trong các khu đô thị này vẫn phải sử dụng ô tô, xe máy để di chuyển ra ngoài, dẫn đến việc phải bố trí thêm bãi đỗ xe, gia tăng áp lực lên hạ tầng và làm mất đi tính bền vững.

Ngược lại, đô thị TOD có lợi thế cạnh tranh vượt trội so với các khu đô thị mới hiện nay. Nhờ được quy hoạch đồng bộ từ đầu theo định hướng giao thông công cộng, TOD giảm thiểu tối đa sự phụ thuộc vào phương tiện cá nhân, từ đó tạo ra một không gian sống xanh hơn, tiết kiệm tài nguyên hơn và thực sự hiện đại hơn. Đây chính là mô hình đô thị mà chúng ta hướng tới - đô thị phát triển theo giao thông, chứ không phải giao thông chạy theo đô thị.

Phát triển đô thị TOD tại Hà Nội đã được thể chế hóa trong Điều 31 của Luật Thủ đô 2024; tiếp tục được củng cố trong Nghị quyết 188/2025/QH15 của Quốc hội, và sẽ tiếp tục được hoàn thiện, điều chỉnh để phù hợp với thực tiễn, đảm bảo phát triển đô thị bền vững, đồng bộ với hệ thống giao thông hiện đại. Tuy nhiên cũng cần thận trọng với các biến thể không đúng của mô hình TOD, vì nếu không kiểm soát chặt chẽ, một số bên có thể lợi dụng các chính sách ưu đãi dành cho TOD để trục lợi, làm sai lệch mục tiêu phát triển.

Cần văn phòng quản lý, điều phối TOD

Quy hoạch đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý sự phát triển không gian đô thị, đặc biệt là hạ tầng khung. Để bảo đảm sự kết nối hạ tầng đồng bộ và tối ưu hóa việc sử dụng chung các công trình, hệ thống kỹ thuật của mạng lưới ĐSĐT, cần giải quyết hàng loạt vấn đề ở cấp độ quy hoạch.

Quy hoạch khu vực TOD bao gồm: xác định khu vực cần quy hoạch; quy hoạch hướng tuyến và vị trí công trình trên tuyến ĐSĐT; xác định ranh giới giải phóng mặt bằng. Thay vì chỉ dựa vào yếu tố kỹ thuật để quy hoạch hệ thống ĐSĐT, cần tích hợp nó với quy hoạch khu vực TOD ngay từ đầu. Trong quy hoạch đô thị, cách tiếp cận này tương đương với quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500.

Thông thường, các quy hoạch hiện nay bao gồm quy hoạch chung, quy hoạch phân khu, quy hoạch sử dụng đất… Tuy nhiên, với mô hình TOD, tất cả các quy hoạch trên đều được gỡ bỏ để bảo đảm tính đồng bộ, tối ưu hóa không gian và khai thác hiệu quả quỹ đất đô thị.

Ví dụ như tuyến ĐSĐT số 3.2 Ga Hà Nội - Hoàng Mai, nếu chỉ xét theo yếu tố kỹ thuật, tuyến này được thiết kế đi qua giữa lòng sông Kim Ngưu để giảm chi phí giải phóng mặt bằng. Tuy nhiên, nếu nhìn từ góc độ phục vụ nhu cầu người dân, đây chưa phải là phương án tối ưu. Nếu tuyến được dịch chuyển về phía bên trái - khu vực có nhiều khu đô thị lớn như Times City - hiệu quả khai thác sẽ cao hơn, tăng khả năng tiếp cận của hành khách và phát huy tối đa lợi ích của mô hình TOD. Đây chính là sự khác biệt cốt lõi khi áp dụng quy hoạch TOD so với cách làm truyền thống.

Một trong những trọng tâm của quy hoạch ĐSĐT là nghiên cứu và triển khai Depot dùng chung giữa các tuyến, giúp tiết kiệm quỹ đất và tối ưu chi phí vận hành. Đồng thời, quy hoạch cấp điện cũng cần được xem xét một cách hệ thống để bảo đảm cung cấp điện ổn định và tiết kiệm. Bên cạnh đó, việc xây dựng trung tâm điều hành tập trung, phát triển hệ thống thẻ vé chung để vận hành liên thông, cũng như tối ưu hóa kết nối giữa các phương thức vận tải sẽ giúp nâng cao hiệu quả toàn hệ thống.

Nếu những yếu tố này được triển khai đồng bộ ngay từ đầu, không chỉ giúp tăng hiệu quả vận hành mà còn tạo nên một mạng lưới giao thông đô thị thông minh và bền vững. Đây là một lĩnh vực hoàn toàn mới, đòi hỏi sự nghiên cứu sâu và triển khai bài bản để bảo đảm TOD phát huy tối đa lợi ích trong thực tiễn.

Tất cả những vấn đề mới mẻ đó đã đặt ra cho Hà Nội một bài toán quản lý đầy thách thức. Vì vậy, tại Luật Thủ đô 2024 có Điều 6, đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc xây dựng một đội ngũ chuyên trách nhằm triển khai hiệu quả mô hình TOD. Để hiện thực hóa điều này, cần thành lập một Văn phòng TOD, đóng vai trò trung tâm điều phối và quản lý quy hoạch giao thông đô thị theo định hướng TOD.

Hiện tại, Ban Quản lý ĐSĐT Hà Nội không chỉ đảm nhiệm vai trò chủ đầu tư mà còn có chức năng quy hoạch và quản lý quy hoạch - một lợi thế khác biệt so với các Ban quản lý dự án thông thường. Điều này giúp MRB định vị mình trong lĩnh vực phát triển đô thị gắn với giao thông công cộng.

Tuy nhiên, để tận dụng tối đa lợi thế này, cần mở rộng quy mô, xây dựng một Văn phòng TOD với năng lực đủ mạnh nhằm bảo đảm tính đồng bộ, chuyên sâu và hiệu quả trong quá trình triển khai các dự án TOD tại Hà Nội.

	Giao thông Thủ đô sau 15 năm mở rộng địa giới hành chính thay đổi ra sao?
	Cầu vượt thép làm thay đổi diện mạo giao thông Hà Nội
	Thay đổi diện mạo giao thông Thủ đô