Vụ TikToker Phạm Thoại kêu gọi từ thiện: nhà hảo tâm có những quyền gì?

Ngày 24/2, TikToker Phạm Thoại đăng ảnh đang chuẩn bị các tài liệu sao kê số tiền từ thiện hơn 16 tỷ đồng. Ảnh chụp màn hình

Những ngày qua, mạng xã hội bày tỏ sự quan tâm đến vụ TikToker Phạm Thoại kêu gọi tiền từ thiện để chữa ung thư máu cho bé Bắp - 4 tuổi, con của chị Lê Thị Thu Hòa, đến từ Ninh Thuận. Để hiểu rõ hơn về khía cạnh pháp lý trong vụ việc này, luật sư Nguyễn Hồng Thái, Giám đốc Công ty Luật TNHH Quốc tế Hồng Thái và Đồng nghiệp, Đoàn Luật sư TP Hà Nội đã có những chia sẻ xung quanh vấn đề này.

PV: Pháp luật hiện hành quy định như thế nào về việc cá nhân đứng ra kêu gọi quyên góp từ thiện? Họ có bắt buộc phải sao kê hoặc giải trình với các mạnh thường quân không? Nếu mạnh thường quân nghi ngờ số tiền quyên góp không được sử dụng đúng mục đích, họ có quyền yêu cầu sao kê hoặc nhờ pháp luật can thiệp không, thưa luật sư?

Luật sư Nguyễn Hồng Thái: Theo Nghị định 93/2021, cá nhân được phép kêu gọi quyên góp từ thiện nhưng phải tuân thủ các quy định về thông báo, mở tài khoản riêng và công khai thông tin, đặc biệt là các quy định về sao kê và giải trình. Cá nhân kêu gọi từ thiện phải công khai thông tin về số tiền đã nhận và sử dụng trên các phương tiện truyền thông.

Điều này bao gồm việc sao kê và giải trình các khoản thu chi. Theo đó, Điều 17 Nghị định này quy định: cá nhân khi vận động, tiếp nhận đóng góp tự nguyện phải thông báo rõ ràng trên các phương tiện truyền thông về mục đích, hình thức và tài khoản tiếp nhận, đồng thời gửi thông báo đến UBND cấp xã. UBND có trách nhiệm lưu trữ thông tin. Cá nhân phải mở tài khoản tại ngân hàng để tiếp nhận tiền đóng góp và bố trí nơi tiếp nhận hiện vật. Việc tiếp nhận chỉ được thực hiện trong thời gian đã cam kết và phải thông báo dừng khi hết thời gian.

Ngoài ra, mạnh thường quân nghi ngờ tiền từ thiện không được sử dụng đúng mục đích, họ có quyền yêu cầu sao kê và nhờ pháp luật can thiệp. Cơ quan chức năng có thể dựa vào Nghị định 130/2021 về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo trợ, trợ giúp xã hội và trẻ em để vào cuộc xác minh, xử lý nếu phát hiện vi phạm.

PV: Luật sư có thể cho biết, việc cá nhân sử dụng tài khoản riêng để nhận tiền từ thiện thay vì tài khoản của tổ chức có vi phạm pháp luật không?

Luật sư Nguyễn Hồng Thái: Việc sử dụng tài khoản cá nhân để nhận tiền từ thiện không vi phạm pháp luật nếu cá nhân tuân thủ các quy định về mở tài khoản riêng cho từng đợt kêu gọi và công khai minh bạch. Tuy nhiên, nếu không tuân thủ, có thể bị xem xét trách nhiệm pháp lý nếu như phát hiện họ không tuân theo các quy định về kêu gọi, sử dụng nguồn tiền từ hoạt động từ thiện theo quy định tại Nghị định 130/2021".

PV: Số tiền từ thiện được rút ra khỏi tài khoản mà chưa có giải trình rõ ràng có thể dẫn đến những rủi ro pháp lý gì cho người kêu gọi, luật sư có thể cho biết?

Luật sư Nguyễn Hồng Thái: Về cơ bản, các hoạt động từ thiện, từ việc kêu gọi đến sử dụng tiền đóng góp, tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý, chủ yếu do yếu tố chủ quan. Ví dụ, việc rút tiền từ thiện mà không có giải trình rõ ràng hay minh chứng cụ thể có thể dẫn đến các rủi ro pháp lý như bị cáo buộc lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản hoặc lừa đảo chiếm đoạt tài sản theo quy định tại Bộ luật Hình sự. Trong trường hợp vi phạm ở mức độ nhẹ hơn, người kêu gọi có thể bị xử phạt hành chính.

PV: Nếu có tranh chấp hoặc nghi vấn về việc sử dụng tiền từ thiện, ai có quyền yêu cầu xác minh? Cơ quan nào có thẩm quyền xử lý, thưa luật sư?

Luật sư Nguyễn Hồng Thái: Theo quy định tại Nghị định 93/2021 (Điều 19), việc sử dụng nguồn đóng góp phải đảm bảo tính công khai, minh bạch và gửi kết quả tới UBND cấp xã. Do đó, mạnh thường quân hoặc cá nhân khác có quyền yêu cầu xác minh khi có tranh chấp hoặc nghi vấn về việc sử dụng tiền từ thiện.

Về cơ quan có thẩm quyền xử lý, căn cứ vào hai Nghị định nêu trên, Bộ luật Tố tụng Hình sự và Bộ luật Tố tụng Dân sự, các cơ quan có thẩm quyền bao gồm UBND, cơ quan Công an và Tòa án, tùy thuộc vào mức độ vi phạm hoặc mong muốn của mạnh thường quân.

PV: Việc lập vi bằng và công khai sao kê trên mạng xã hội có giá trị pháp lý như thế nào? Có thay thế được kiểm toán hoặc thanh tra từ các cơ quan chức năng không? Trường hợp TikToker Phạm Thoại tuyên bố sẽ lập vi bằng và công khai sao kê, điều này có đảm bảo hoàn toàn tính minh bạch về mặt pháp lý không, luật sư có thể chia sẻ về vấn đề này?

Luật sư Nguyễn Hồng Thái: Vi bằng là văn bản ghi nhận sự kiện, hành vi có thật do Thừa phát lại lập và có giá trị làm chứng cứ trong quá trình giải quyết tranh chấp. Tuy nhiên, đối với các hoạt động xem xét trách nhiệm của cơ quan Nhà nước (như UBND, cơ quan điều tra hay Tòa án), vi bằng là chưa đủ và không thể thay thế kiểm toán hoặc thanh tra từ các cơ quan chức năng.

Việc công khai sao kê trên mạng xã hội của TikToker Phạm Thoại có thể là một nguồn tham khảo tốt cho xã hội, giúp tăng tính minh bạch. Tuy nhiên, theo tôi, điều này không có giá trị pháp lý cao như kiểm toán hoặc thanh tra từ các cơ quan chức năng.

Tôi cho rằng, hoạt động thiện nguyện là rất tốt, nhưng cần đặt ra vấn đề kỷ cương, pháp lý để đảm bảo niềm tin, đạo đức và trách nhiệm. Chúng ta cần nhìn thẳng vào thực tế, nếu một vụ việc làm mất đi niềm tin của cộng đồng, hệ quả có thể lan tỏa đến những mảnh đời éo le khác, những tâm hồn và thể xác non nớt đang rơi vào tình trạng cùng quẫn nhưng không nhận được sự giúp đỡ vì xã hội đã bị bào mòn lòng tin bởi những vụ việc thiếu minh bạch.

Tâm mỗi con người, đặc biệt là người Việt Nam, trong sâu thẳm tuyệt đại đa số ai cũng có lòng nhân ái. Chúng ta có một lịch sử, một nền văn hóa đáng tự hào về tinh thần “bầu ơi thương lấy bí cùng”, “lá lành đùm lá rách.” Tôi có niềm tin mãnh liệt rằng bất kỳ ai là người Việt Nam đều muốn giúp đỡ những hoàn cảnh khó khăn, những số phận cùng quẫn. Không ai muốn nhìn thấy cảnh đồng bào mình rơi vào hoàn cảnh đáng thương. Nhưng, con người và xã hội cần có một niềm tin, bên cạnh những giá trị vật chất. Điều đó đặt ra trách nhiệm rất lớn về đạo đức, trách nhiệm và sự minh bạch đối với những người làm từ thiện.

PV: Xin cảm ơn luật sư!

Bài học cảnh giác từ vụ mê “đắc đạo thành tiên”