Trường ngoài công lập và câu chuyện “bỏ thì thương, vương thì tội”

Nhiều quan điểm cho rằng, những trường gặp khó khăn trong tuyển sinh là do yếu kém về cơ sở vật chất và quản lý, yếu về đội ngũ giáo viên hoặc mở ngành học không đúng với nhu cầu nên không có học viên đăng ký học. Sự thực không hẳn như vậy…

“Thực trạng” của giáo dục ngoài công lập…

Gần 20 năm qua, hưởng ứng chủ trương xã hội hóa giáo dục, các trường ĐH, CĐ NCL đã ra đời, và hình thành một hệ thống giáo dục. Các trường NCL đã tích cực chia sẻ với Nhà nước.

Qua thời gian, những yếu kém của buổi đầu thành lập cũng đã dần được khắc phục, các trường ĐH, CĐ NCL ngày một ổn định và trưởng thành. Những kết quả bước đầu này đã khẳng định sự đúng đắn của chủ trương xã hội hóa giáo dục của Đảng và Nhà nước.

Đến nay, toàn quốc đã có hơn 80 trường ĐH, CĐ NCL được thành lập, đang đảm nhận 14% số sinh viên chính quy của cả nước.

Mặc dù đã gặt hái được nhiều thành công, nhưng kể từ năm 2010 đến nay, việc tuyển sinh của các trường ĐH, CĐ NCL gặp rất nhiều khó khăn, hầu hết các trường đều không thực hiện được kế hoạch tuyển sinh. Đặc biệt năm 2012, trong số hơn 80 trường NCL chỉ có một số ít trường tuyển sinh đủ, hoặc gần đủ chỉ tiêu. Phần lớn các trường chỉ tuyển được 30 - 60%; nhiều trường chỉ tuyển được 20 - 30%; thậm chí có trường đứng bên bờ đóng cửa vì chỉ tuyển được một số lượng sinh viên không đáng kể. “Thực trạng” trên đang khiến không ít những nhà tâm huyết với sự nghiệp giáo dục nản lòng. Nhiều chuyên gia giáo dục cảnh báo, nếu chính sách tuyển sinh vẫn giữ nguyên như hiện nay thì hàng loạt trường sẽ phải tự giải thể.

GS. TS Trần Hồng Quân, Chủ tịch Hiệp hội các trường ĐH, CĐ NCL đã chỉ ra một thực tế đáng buồn: “Trong số hàng loạt trường không tuyển đủ chỉ tiêu, có không ít trường NCL đã được Bộ GD&ĐT kiểm định, nhiều năm qua không hề tuyển thiếu, có cơ sở vật chất khá khang trang, có đội ngũ giảng viên là những GS nổi tiếng (đến từ nhiều trường ĐH uy tín trong nước và quốc tế). Có đội ngũ lãnh đạo là những người từng đảm đương vai trò quản lý chủ chốt trong các ngành cũng như trong cơ quan quản lý của Đảng và Nhà nước. Những trường yếu kém, chạy theo “thương mại hóa” cũng có, nhưng không phải tất cả các trường NCL đều yếu kém như có người đã nghĩ”.

Nhiều trường NCL không tuyển đủ chỉ tiêu, sẽ rất lãng phí tiền của và năng lực đào tạo.

Bất bình đẳng

Qua tìm hiểu chúng tôi được biết, đã có nhiều ý kiến cắt nghĩa “thực trạng” đáng buồn của hệ thống trường NCL. Nhiều trường ĐH, CĐ NCL vốn rất có uy tín, dần rơi vào khủng hoảng, thậm chí đến mức bị dừng tuyển sinh là do vấn đề mâu thuẫn nội bộ - mất đoàn kết, mâu thuẫn kéo dài, uy tín của trường bị giảm sút đối với xã hội. Mặt khác, thái độ “kỳ thị” cũng khiến nhiều trường NCL lâm vào tình cảnh khó khăn.

Có thể thấy, từ năm 2012, việc cho phép các trường ĐH, CĐ tự xác định chỉ tiêu tuyển sinh, nên tổng chỉ tiêu tuyển sinh (hệ chính quy) của tất cả các trường công lập đã đạt con số 465.000 sinh viên (đến năm 2013 tăng lên 515.000 sinh viên) vượt tổng chỉ tiêu tuyển sinh của toàn ngành (cả công lập lẫn NCL); Trong đó, nhiều trường công lập còn tuyển vượt chỉ tiêu được duyệt.

“Đứng trước 2 trường công và tư có chất lượng đào tạo như nhau, người học bao giờ cũng chọn trường công. Bởi vì trường công được Nhà nước bao cấp, nên chỉ phải nộp học phí thấp; không phải đóng thuế (qua học phí); ngoài ra người học còn hưởng nhiều ưu đãi khác. Việc tăng thoải mái chỉ tiêu tuyển sinh cho trường công đã làm hẹp cửa tuyển sinh cho các trường NCL” – nhà giáo Trần Kim Phương – Chủ tịch HĐQT trường CĐ ASEAN bày tỏ.

Thống kê của Hiệp hội các trường CĐ, ĐH NCL cũng cho thấy, chỉ trong vòng 10 năm, từ 2001- 2012, các trường NCL tăng 59 trường, cộng với hơn 20 trường trước đó (tổng cộng 80 trường). “Trong khi trường công lập thì tăng với số lượng khủng khiếp hơn rất nhiều, đạt con số 158 trường. Nếu bảo rằng trường NCL mọc lên như nấm thì có thể thấy, với tốc độ như vậy các trường công lập có thể gọi là… siêu nấm” – TS. Lê Trường Tùng, Hiệu trưởng ĐH FPT khẳng định.

Lý do khác được cho là, quy định “điểm sàn” của Bộ GD&ĐT làm cho nhiều trường ĐH, CĐ NCL và cả các trường của địa phương rất khó tuyển sinh. Thêm vào đó, việc Bộ GD&ĐT cho phép các trường ĐH, CĐ được tự hạ điểm chuẩn và không hạn chế số lần gọi nhập học cho đến gần hết năm, cũng tạo thuận lợi cho những trường công lập thuộc “tốp trên”. Còn đối với các trường “tốp giữa” và “tốp dưới”, trong đó đa phần là các trường NCL thì nguy cơ không tuyển được sinh viên cũng trở nên khá rõ ràng, gây lãng phí lớn về cơ sở vật chất và năng lực đào tạo.

Giải cứu trường ngoài công lập cần biện pháp cụ thể hơn.

Giải pháp “cứu” trường ngoài công lập

Có nhiều giải pháp nhằm “cứu” các trường NCL đã được đưa ra. Trong đó có việc kiến nghị bỏ điểm sàn; xây dựng phương án tuyển sinh riêng. Cùng với đó là việc giảm bớt chỉ tiêu trường công lập hoặc khống chế chỉ tiêu tối đa đối với các trường này, cũng sẽ khiến các trường NCL “dễ thở” hơn. Khi có nguồn tuyển dồi dào đồng nghĩa với việc tăng thêm nhiều cơ hội để lựa chọn những người giỏi, nâng cao chất lượng đào tạo.

Đánh giá về vấn đề trên, ông Lê Như Tiến - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội, cho rằng: “Thực tế, trong vài năm gần đây đã diễn ra tình trạng các trường công lập hầu như vét hết chỉ tiêu tuyển sinh làm cho cơ hội tuyển sinh của các trường NCL, trường nghề, ngày càng bị thu hẹp. Trước tình trạng này, Bộ GD&ĐT cần nghiên cứu về chính sách tuyển sinh một cách hợp lý nhằm tạo điều kiện cho các trường NCL, trường nghề có cơ hội tuyển sinh, nếu không nguy cơ đóng cửa các trường này là nhãn tiền”.

Ở một góc nhìn khác, để giải quyết khủng hoảng cho hệ thống ĐH, CĐ NCL hiện nay, TS. Lê Trường Tùng cho rằng: “Có thể nhận thấy việc Nhà nước tăng thoải mái quy mô tuyển sinh cho trường công lập, trong khi nguồn lực đầu tư cho các trường này lại tăng không đáng kể, trên thực tế đã làm giảm chất lượng đào tạo của hệ thống này. Bên cạnh đó, các trường NCL lại bị đẩy vào tình cảnh không tuyển được sinh viên, như vậy thì vừa lãng phí lớn về cơ sở vật chất vừa lãng phí năng lực đào tạo.”

Theo TS. Lê Trường Tùng, đã đến lúc tính đến việc tổ chức lại và siết chặt hoạt động của cả trường công lẫn trường tư. Bởi trên thực tế đang đặt ra vấn đề, không chỉ trường tư mà rất nhiều trường công cũng đang đối mặt với nguy cơ “đóng cửa” nếu không tuyển được sinh viên, không đủ cơ sở vật chất.

“Xuất phát từ yêu cầu chất lượng, các trường ĐH, CĐ cả công và tư phải được đầu tư đủ mức cần thiết. Trường nào đầu tư thấp quá thì cần phải được xem xét lại. Ví dụ, theo tính toán, nếu để một trường ĐH hoạt động tốt, ít nhất phải đầu tư 500 tỷ đồng; trường CĐ thì 300 tỷ đồng (quy thành tài sản, bao gồm mặt bằng, cơ sở vật chất, trang thiết bị…).

Cần đưa ra một lộ trình nhất định buộc các trường phải đạt mức độ trên chẳng hạn. Nếu không đạt các trường sẽ phải tự đưa ra “giải pháp” cho mình: Có thể giải thể; hay tìm thêm vốn; hay hạ cấp từ ĐH xuống CĐ; hoặc sáp nhập những trường bé thành trường to” – TS. Lê Trường Tùng nói.

Nhiều ý kiến cũng đồng ý với quan điểm trên, khi cho rằng làm như vậy sẽ giảm đáng kể số lượng trường. Những trường trụ lại sẽ đàng hoàng khỏe mạnh hơn, trong khi Nhà nước gần như không mất gì, chỉ phải ký một văn bản, vấn đề còn lại là các trường sẽ phải tự vận hành.

Ông Bùi Văn Ga, Thứ trưởng Bộ GD&ĐT: “Tính điểm sàn phải dựa trên nguyên tắc đảm bảo chất lượng, không vì bất cứ lý do gì mà hi sinh chất lượng. Không vì khó khăn trong tuyển sinh của các trường NCL mà giảm chất lượng của toàn hệ thống. Chất lượng là ưu tiên số một, và là điều phải được tính tới đầu tiên”.

Nhà giáo Trần Kim Phương – Chủ tịch HĐQT trường CĐ ASEAN: “Trong hoàn cảnh Việt Nam hiện nay, nên chăng trường công lập chỉ giữ vai trò đào tạo lớp sinh viên “tốp trên” – phục vụ mục đích nghiên cứu hoặc các ngành nghề đặc thù mà Nhà nước yêu cầu. Còn các trường NCL, đào tạo sinh viên tốp trung bình và thấp, phục vụ mục đích ứng dụng, tạo ra những lao động lành nghề. Nếu quan niệm như vậy thì phải có nhiều mức điểm sàn khác nhau cho nhiều loại trường; đồng thời tùy theo đặc thù, các trường cũng sẽ có phương án tuyển sinh riêng.”

Ông Lê Như Tiến - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội:“Thực tế, trong vài năm gần đây đã diễn ra tình trạng các trường công lập hầu như vét hết chỉ tiêu tuyển sinh làm cho cơ hội tuyển sinh của các trường NCL, trường nghề, ngày càng bị thu hẹp. Trước tình trạng này, Bộ GD&ĐT cần nghiên cứu về chính sách tuyển sinh một cách hợp lý nhằm tạo điều kiện cho các trường NCL, trường nghề có cơ hội tuyển sinh, nếu không nguy cơ đóng cửa các trường này là nhãn tiền.”

Sỹ Hào