Tăng thuế thuốc lá có làm tăng tình trạng buôn lậu thuốc lá?

ThS. Đào Thế Sơn, Trường Đại học Thương mại cho biết, thuế và giá thuốc lá ở Việt Nam thấp so với khu vực.

2 nguyên nhân chính làm tăng buôn lậu thuốc lá tại Việt Nam

Theo đó, tại Việt Nam có 2 nguyên nhân chủ yếu làm tăng buôn lậu thuốc lá. Nguyên nhân thứ nhất, thuốc lá ngoại được buôn lậu vào Việt Nam để tránh thuế nhập khẩu. Trước hết cần phân biệt thuế nhập khẩu (chỉ áp với thuốc nhập khẩu) và thuế tiêu thụ đặc biệt (áp với tất cả các sản phẩm cả nhập khẩu và sản xuất trong nước). Hiện Việt Nam đang duy trì thuế nhập khẩu cao vì thuốc lá là sản phẩm độc hại đối với sức khỏe, nhằm giảm bớt việc nhập khẩu và tiêu thụ thuốc lá ngoại. Mức thuế nhập khẩu hiện đang duy trì ở mức 135% giá nhập khẩu (giá CIF). Sau đó thuế tiêu thụ đặc biệt được áp lên giá đã có thuế nhập khẩu.

Theo tính toán, nếu một bao thuốc có giá nhập khẩu ban đầu là 10 nghìn đồng thì sau khi áp các loại thuế, giá bán ra sẽ phải ở mức trên 50 nghìn đồng/bao. Vì vậy dù cho thuế tiêu thụ đặc biệt có tăng hay giảm thì buôn lậu vẫn cứ xảy ra, nhằm trốn thuế nhập khẩu.

Thứ hai là do thị hiếu (hay còn gọi là "Gu") của người hút thuốc thể hiện qua các yếu tố: Người tiêu dùng có xu hướng sử dụng một số nhãn lậu nhất định; “gu” hút thuốc thể hiện qua yếu tố vùng miền; “gu” hút thuốc thể hiện qua việc người hút thuốc sẵn sàng trả giá cao hơn cho sản phẩm thuốc lậu thay vì sử dụng thuốc lá hợp pháp giá thấp hơn.

Đồng thời, kinh nghiệm quốc tế cho thấy, thuế và giá thuốc lá cao không có nghĩa là buôn lậu cao. WHO xem xét bằng chứng tại 94 quốc gia cho thấy tại các quốc gia có mức giá thuốc lá thấp, tình trạng buôn lậu thậm chí lại xảy ra nhiều hơn so với những quốc gia có mức giá thuốc lá cao và ngược lại.

Nhiều quốc gia đã kiểm soát buôn lậu thuốc lá thành công ngay cả khi thuế và giá thuốc lá tăng cao. Ví dụ Ý: 1993-2000, Chính phủ tăng thuế tiêu thụ đặc biệt thuốc lá 3 lần để lên mức 75,2% giá bán lẻ. Cùng giai đoạn, tỷ lệ thuốc lá nhập lậu giảm từ 13% năm 1992 xuống khoảng 3% vào năm 2000 và duy trì ở mức thấp trong những năm tiếp theo nhờ các biện pháp kiểm soát buôn lậu mạnh mẽ bao gồm áp dụng mã vạch trên bao thuốc lá; tăng cường kiểm soát bờ biển và giám sát bởi các cơ quan thực thi pháp luật, tăng cường hợp tác với Liên minh châu Âu EU về chống buôn lậu.

Trì hoãn tăng thuế thuốc lá gây thất thu ngân sách

Tăng thuế đối với thuốc lá đã được chứng minh là phương pháp hiệu quả nhất để giảm hút thuốc lá trên toàn thế giới. WHO khuyến nghị rằng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá nên chiếm ít nhất 70% giá bán lẻ của các sản phẩm thuốc lá. Tuy nhiên, tổng thuế thuốc lá hiện tại ở Việt Nam chỉ chiếm 36% giá bán lẻ của nhãn hiệu thuốc lá được bán rộng rãi nhất trên cả nước.

ThS. Đào Thế Sơn, Trường Đại học Thương mại cho biết, thuế và giá thuốc lá ở Việt Nam thấp so với khu vực. Theo luật thuế hiện hành thuế tiêu thụ đặc biệt của thuốc lá bằng 75% giá xuất xưởng. Tuy nhiên khi tính theo chuẩn quốc tế là thuế trong giá bán lẻ, thì tỷ lệ của Việt Nam (bao gồm cả thuế VAT) chỉ chiếm khoảng 38.8%. Tỷ lệ này thấp hơn nhiều so với trung bình của các quốc gia có thu nhập trung bình (59%) và thấp hơn đa số các nước ASEAN (Thái Lan 78.6%, Singapore 67,1%). Vì vậy giá thuốc lá ở Việt Nam cũng thấp hơn phần lớn các nước trong khu vực Tây Thái Bình Dương.

Việc tăng thuế thuốc lá là chính sách "cùng thắng", có lợi cho sức khỏe người dân, lợi cho ngân sách của Chính phủ và thúc đẩy việc đạt được các mục tiêu phát triển bền vững. Tăng thuế thuốc lá làm giảm sử dụng và ngăn ngừa trẻ em bắt đầu hút thuốc.

WHO khuyến cáo, trung bình nếu giá thuốc lá tăng 10%, tiêu thụ thuốc lá sẽ giảm 4% ở những nước có thu nhập cao và 5% ở các nước có thu nhập trung bình và thấp. Đặc biệt điều này tác động mạnh hơn tới thanh thiếu niên. Tăng thuế thuốc lá đặc biệt có hiệu quả đối với nhóm trẻ và vị thành niên. Ước tính khi tăng thuế để giá tăng 10% thì tỷ lệ giảm tiêu dùng ở nhóm này cũng là 10% hoặc cao hơn.

Theo các chuyên gia kinh tế việc trì hoãn việc cải cách thuế thuốc lá gây tổn thất to lớn cả về tiền bạc và con người. Nghiên cứu mới đây về “Thất thu ngân sách: Nghiên cứu về khoảng trống ngân sách từ thuế thuốc lá ở Việt Nam” do tiến sĩ Hana Ross, Đại học Cape Town thực hiện cho thấy: Các mô hình thuế cho thấy tiềm năng tăng thu ngân sách và lợi ích y tế công cộng lớn từ các thay đổi thuế được đề xuất ở Việt Nam.

Cụ thể, với đề xuất tăng thuế 2.000 đồng/bao thuốc lá bên cạnh thuế tỷ lệ 75% từ 1/1/2020, thu ngân sách từ thuế thuốc lá sẽ tăng khoảng 38,8% vào năm 2020-so với năm 2019; Với đề xuất tăng thuế lên 5.000 VNĐ/bao thuốc lá bên cạnh thuế tỷ lệ 75% từ 1/1/2021, thu ngân sách sẽ tăng 7,4 nghìn tỷ đồng vào năm 2021.

Trên phương diện y tế công cộng, nếu đề xuất tăng thuế nêu trên được thực thi vào năm 2020 - 2021, sẽ giúp tránh được khoảng 400 nghìn ca tử vong sớm do sử dụng thuốc lá trong tương lai. Với việc không áp dụng cải cách thuế vào năm 2020 và 2021, Chính phủ Việt Nam đã thất thu khoảng 19 nghìn tỷ đổng thuế tiêu thụ đặc biệt.

	Phát hiện 3 cơ sở kinh doanh thuốc lá điện tử không rõ nguồn gốc
	Thu giữ hơn 1.000 sản phẩm tinh dầu, thuốc lá điện tử không rõ nguồn gốc
	HĐND khẳng định vai trò là cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương