Những thách thức trong công tác dân số tại Việt Nam

Tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh luôn ở mức cao và lan rộng (ảnh minh hoạ, M.H)

Theo báo cáo của Tổng cục DS-KKHGĐ (Bộ Y tế) về 60 năm công tác dân số, hiện công tác dân số có thách thức như xu hướng mức sinh thấp dưới mức sinh thay thế; mất cân bằng giới tính khi sinh luôn ở mức cao và lan rộng; việc lựa chọn giới tính thai nhi tăng...

Cụ thể, trong những năm gần đây có một xu hướng sinh mới nổi là mức sinh thấp dưới mức sinh thay thế ở Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long-chiếm hơn 1/3 (36,5% năm 2020) tổng dân số cả nước và đặc biệt thấp tại một số địa phương như: TP Hồ Chí Minh, Bình Dương, Đồng Nai, Long An, Bà Rịa-Vũng Tàu… Đây là những địa phương có mức độ phát triển kinh tế-xã hội cao, tỷ lệ dân số đô thị lớn và tập trung nhiều khu công nghiệp.

Khi mức sinh thấp sẽ gây ra nhiều hệ lụy kinh tế-xã hội như già hóa dân số nhanh, thiếu hụt lao động, gia tăng những vấn đề an sinh xã hội bất cập ảnh hưởng sự phát triển bền vững của đất nước. Vì vậy, Việt Nam cần triển khai các biện pháp tổng hợp, đồng bộ, hiệu quả để khuyến khích người dân ở các vùng có mức sinh thấp sinh đủ 2 con.

Cùng đó, tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh luôn ở mức cao và lan rộng. Tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh ở Việt Nam được ghi nhận từ năm 2006, đặc biệt trong 10 năm trở lại đây, tỷ số giới tính khi sinh (số bé trai/100 bé gái) luôn ở mức cao (>110). Dự báo, nếu tỷ số giới tính khi sinh vẫn giữ nguyên như hiện nay, Việt Nam sẽ có 1,5 triệu nam giới dư thừa vào năm 2034 và tăng lên 2,5 triệu vào năm 2059.

Vấn đề lựa chọn giới tính khi sinh gia tăng sau mỗi lần sinh. Tỷ số giới tính khi sinh cao nhất (145) ở nhóm cha mẹ chỉ có 2 con gái. Mất cân bằng giới tính khi sinh phản ánh tình trạng bất bình đẳng giới sâu sắc, dẫn đến các hệ lụy về cấu trúc gia đình và nhiều vấn đề kinh tế-xã hội trong tương lai (bạo lực, buôn bán phụ nữ và trẻ em gái, mại dâm…).

Ngoài ra là vấn đề đáp ứng nhu cầu chăm sóc sức khỏe người cao tuổi. Tuy tuổi thọ trung bình được cải thiện nhiều, nhưng tuổi thọ khỏe mạnh của người Việt Nam hiện là 65 tuổi. Chi phí chăm sóc người cao tuổi cao gấp nhiều lần so với chăm sóc trẻ em. Số người cao tuổi tăng sẽ làm tăng áp lực kinh tế, xã hội trong việc duy trì cuộc sống khoẻ mạnh của người cao tuổi. Trong khi đó, hệ thống y tế chưa chuyển đổi kịp và phù hợp với sự biến đổi nhân khẩu học và già hóa dân số nhanh, đặc biệt là hệ thống lão khoa. Cung cấp dịch vụ chuyên môn về lão khoa chưa phổ biến; các trạm y tế xã, phường chưa có nhân viên y tế được đào tạo về chăm sóc sức khỏe người cao tuổi; ít mô hình chăm sóc tại cộng đồng; phần lớn người cao tuổi chưa có thói quen khám sức khỏe định kỳ…

Bên cạnh đó, Việt Nam đã qua gần nửa thời kỳ dân cơ cấu dân số vàng nhưng việc tận dụng lực lượng lao động đông về số lượng chưa hiệu quả do chất lượng lao động thấp, trình độ chuyên môn kỹ thuật không đều-đặc biệt thiếu lao động có kỹ năng; năng lực quản lý còn nhiều bất cập; có khoảng cách khá lớn so với các nước trong khu vực. Chỉ gần 1/3 (26,9%) dân số 15+ có trình độ chuyên môn kỹ thuật.

Cùng đó, dịch vụ SKSS/KHHGĐ cho người di cư (một trong những nhóm dân số dễ bị tổn thương, đặc biệt trong bối cảnh thiên tai, dịch bệnh như đại dịch Covid-19) còn hạn chế. Tỷ lệ sử dụng biện pháp tránh thai của phụ nữ di cư (37,7%) thấp hơn khá nhiều so với phụ nữ không di cư (58,6%). Có sự khác biệt đáng kể trong nhận thức về các bệnh lây truyền qua đường tình dục của người di cư giữa các khu vực cư trú và giới.

Tình trạng trẻ em thừa cân, rối nhiễu tâm trí, tự kỷ những năm gần đây có xu hướng gia tăng; tỷ lệ tầm soát, chẩn đoán trước sinh, sơ sinh còn thấp. Tỷ lệ trẻ (5-19 tuổi) thừa cân, béo phì tăng nhanh từ 8,5% năm 2010 lên 19% năm 2020, rất cao ở khu vực thành thị (26,8%)...