Báo chí phương Tây dự đoán diễn biến ngoại giao của Trung Quốc trong năm 2013

Trong năm 2012, khi Campuchia làm Chủ tịch ASEAN, Trung Quốc đã lợi dụng quan hệ và những khoản viện trợ khổng lồ của nước này để tác động khiến Phnom Penh điều khiển chương trình hoạt động của ASEAN né tránh vấn đề tranh chấp biển Đông theo ý muốn của Bắc Kinh. Theo nhận định trên nhật báo Wall Street của Mỹ, trong năm 2013, khi Brunei thay Campuchia làm Chủ tịch ASEAN, Trung Quốc cũng sẽ tìm cách "đánh chìm" vấn đề biển Đông.

Những năm gần đây, tranh chấp ở biển Đông đã gây chia rẽ nội bộ ASEAN trong bối cảnh Bắc Kinh áp dụng chính sách quyết liệt hơn để củng cố các tuyên bố chủ quyền ở khu vực này. Mặc dù không trực tiếp gây nên mâu thuẫn đó, nhưng Trung Quốc tỏ ra thành thạo trong việc khai thác chúng. Thủ đoạn này khiến chức Chủ tịch ASEAN phải đối mặt với một thách thức lớn hơn trước đây. Do lợi ích dân tộc khác nhau và quan hệ của mỗi nước với Trung Quốc khác nhau, nên các nước thành viên ASEAN có quan điểm khác biệt về vấn đề tranh chấp ở biển Đông.

Việt Nam và Philippines coi bất đồng ở biển Đông là mối quan tâm lớn và kêu gọi sự giúp đỡ của Mỹ, trong khi đó, các nước cũng có tuyên bố chủ quyền ở biển Đông như Malaysia và Brunei lại coi nhẹ các căng thẳng. Indonesia và Singapore đề nghị Bắc Kinh cung cấp các cơ sở pháp lý liên quan đến các tuyên bố chủ quyền bành trướng của Trung Quốc, nhưng Thái Lan, Lào, Myanmar và Campuchia cho rằng họ không có lợi ích trực tiếp trong các tranh chấp và không muốn vấn đề này gây ảnh hưởng bất lợi đến các mối quan hệ chặt chẽ của họ với Trung Quốc.

Trên thực tế, sự đồng thuận của ASEAN sẽ mang lại hòa bình và ổn định ở biển Đông. Nhưng đáng tiếc là sự đồng thuận đó lại đang ở mức thấp nhất. Rõ ràng, khi Campuchia giữ chức Chủ tịch ASEAN năm 2012, Bắc Kinh đã thành công trong việc sử dụng ảnh hưởng của họ đối với Phnom Penh để bảo đảm tranh chấp ở biển Đông không được nhắc đến. Thủ tướng Campuchia Hun Sen ngả theo đường lối của Bắc Kinh và đặt mối quan hệ song phương với Trung Quốc trên các lợi ích lớn của ASEAN. Tháng 7-2012, bất đồng trong ASEAN về biển Đông khiến lần đầu tiên trong lịch sử 45 năm tồn tại, tổ chức này không ra được một thông cáo chung. Rõ ràng, Brunei muốn tránh vết xe đổ tương tự.

Để đạt được điều đó, Brunei sẽ sử dụng tất cả các kỹ năng ngoại giao để duy trì sự đồng thuận trong ASEAN, đồng thời cố gắng tránh ảnh hưởng đến Bắc Kinh.

Vấn đề là Trung Quốc không muốn thỏa hiệp. Bắc Kinh đang ra sức bảo vệ các tuyên bố bành trướng trên biển Đông bằng cách tăng cường sự hiện diện quân sự và bán quân sự, đồng thời hăm dọa các bên tranh chấp chủ quyền khác về ngoại giao. Mới đây, Bắc Kinh công bố loại bản đồ mới, trong đó tăng số lượng đảo và bãi thuộc chủ quyền của Trung Quốc từ 29 lên 130. Một số nước thành viên ASEAN như Philippines muốn các nước láng giềng nhất trí về một bộ quy tắc ứng xử ở các vùng biển đó, nhưng đến nay vẫn chưa thành công.

Bắc Kinh cho rằng họ có thể sử dụng ảnh hưởng kinh tế và quân sự để ép buộc các nước láng giềng chấp nhận các tuyên bố chủ quyền của họ. Trung Quốc đã đạt được kết quả đó với Campuchia. Mặc dù bắt đầu các cuộc thảo luận với ASEAN trong năm nay, nhưng chắc chắn Bắc Kinh sẽ kéo dài tiến trình và phủ quyết bất cứ điều khoản nào hạn chế các hoạt động xây dựng chủ quyền của họ. Do đó, kết quả cuối cùng sẽ khó có thể khác so với thỏa thuận năm 2012.

Xung đột lớn khó có thể xảy ra trên biển Đông trong năm 2013. Căng thẳng sẽ diễn ra lúc tăng lúc giảm. Nhưng xung đột nhỏ sẽ tăng do các bên sẽ tiến hành hoạt động thăm dò và khai thác các nguồn tài nguyên biển như dầu lửa, khí đốt và đánh bắt cá. ASEAN và Trung Quốc sẽ nhắc đến các cuộc đàm phán. Tuy nhiên, báo chí phương Tây cho rằng sẽ không hy vọng đạt được bất cứ bước đột phá quan trọng nào khi Brunei giữ chức Chủ tịch ASEAN.

Minh Tâm