ASEAN và Trung Quốc đạt bước tiến về biển Đông

Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và Trung Quốc đã đạt được sự nhất trí về các nguyên tắc hướng dẫn thực thi Tuyên bố của các bên về Quy tắc ứng xử ở biển Đông (DOC). Trả lời báo giới sau cuộc họp quan chức cấp cao (SOM) ASEAN - Trung Quốc tại đảo Bali (Indonesia), đại diện của Trung Quốc cho biết hai bên đã đạt được thỏa thuận về các nguyên tắc hướng dẫn thực thi DOC. Đây được coi là văn kiện cột mốc quan trọng trong hợp tác giữa Bắc Kinh và các nước thành viên ASEAN trong vấn đề đã gây căng thẳng giữa Trung Quốc với một số nước ASEAN trong thời gian qua.

Trung Quốc không thể mong là có tất cả

Kết thúc cuộc họp, Trưởng SOM Việt Nam Phạm Quang Vinh và Trưởng SOM Trung Quốc Lưu Chấn Dân cho biết hai bên đã thống nhất được nội dung hướng dẫn thực thi DOC; khẳng định sự cần thiết đảm bảo hòa bình, ổn định ở biển Đông với DOC là văn kiện cơ sở quan trọng; khẳng định sẽ tiếp tục hợp tác trong vấn đề thực thi DOC, và nhất trí sẽ tổ chức cuộc họp quan chức cấp cao lần thứ 7 giữa hai bên tại Trung Quốc trong thời gian còn lại của năm nay.

Cuộc họp trên diễn ra theo quyết định của Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN lần thứ 44, nhằm thúc đẩy hòa bình, ổn định trong khu vực phát triển, đẩy nhanh việc xây dựng cấu trúc khu vực và Cộng đồng ASEAN vào năm 2015 vì hòa bình, an ninh, ổn định và thịnh vượng khu vực và thế giới. Đây là cuộc họp đầu tiên sau bốn năm giữa quan chức cấp cao ASEAN và Trung Quốc, được dư luận và chính giới kỳ vọng sẽ mở ra những cơ hội mới cho việc hướng tới giải quyết hòa bình vấn đề biển Đông. Các nước tham gia cuộc họp đánh giá đây là một kết quả và sự khởi đầu có ý nghĩa vì mục tiêu thúc đẩy thực hiện hiệu quả DOC.

Trước đó, trong phát biểu tại Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN lần thứ 44 (AMM 44) ngày 19-7 tại Bali, Tổng thống nước chủ nhà Susilo Bambang Yudhoyono cho rằng ASEAN và Trung Quốc đã lãng phí quá nhiều thời gian và đã đến lúc phải gửi thông điệp tới toàn thế giới rằng tình hình trong khu vực có thể kiểm soát, và các bên liên quan sẽ đóng góp cho sự ổn định ở trong vùng. Cũng tại hội nghị này, đương kim chủ tịch ASEAN - Tổng thống Susilo - đã kêu gọi các bên sớm đạt được thỏa thuận về Bộ Quy tắc Ứng xử ở biển Đông (COC).

Theo ông, tiến trình thảo luận ASEAN-Trung Quốc về COC cần được tăng tốc, ASEAN và Trung Quốc cần phải "hoàn tất các cuộc đàm phán dài lê thê". Ông cũng cho rằng ASEAN và Trung Quốc lẽ ra không nên để mất quá nhiều thời gian (10 năm) để thông qua Tuyên bố của các bên về ứng xử ở biển Đông (DOC) và mất thêm 9 năm để thương lượng về COC mà vẫn chưa đi tới đâu. Trước đó, ngày 17-7, Tổng thư ký ASEAN Surin Pitsuwan đã nói với các phóng viên Nhật Bản rằng ông hy vọng cuối năm nay, ASEAN và Trung Quốc sẽ đạt được thỏa thuận về COC.

Theo nhận định của một nhà ngoại giao ASEAN, với các hoạt động tích cực của Mỹ từ quân sự đến ngoại giao trong những tháng gần đây tại khu vực, Trung Quốc sẽ phải từ bỏ thái độ chậm chạp trong tiến trình đàm phán với ASEAN.

Trong khi đó, các chuyên gia cho rằng giá dầu tiếp tục tăng cao khiến khả năng phát hiện dầu mỏ ở biển Đông càng hấp dẫn đối với các quốc gia đang tranh chấp chủ quyền ở khu vực này. Nhà nghiên cứu Ian Storey, thuộc Viện Nghiên cứu Đông Nam Á của Singapore nhận định, Trung Quốc cần tiếp cận dầu và khí đốt để giảm phụ thuộc vào các nguồn cung cấp nước ngoài, vốn bị coi là rủi ro chiến lược. Đây là một trong những nguyên nhân khiến căng thẳng ở biển Đông gia tăng trong 2-3 năm qua.

Giáo sư Carl Thayer, chuyên gia nghiên cứu thuộc Học viện Quốc phòng Australia, nhận định, trên thực tế, Trung Quốc không thể mong có tất cả. Nỗ lực cùng khai thác là điều cần xem xét, vì Trung Quốc không thể để uy tín bị tổn hại một khi sự thù địch cứ tăng lên. Tuy nhiên, bất kỳ thỏa thuận nào giữa các nước tranh chấp cũng sẽ mất thời gian.

Minh Tâm