Những vấn đề tồn tại khi ra đề ngữ văn theo yêu cầu đánh giá năng lực

Thí sinh Hà Nội dự kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2024. Ảnh: Duy Linh

Nhiều thầy cô vẫn còn lúng túng, sai sót trong việc ra đề

Kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025 là kỳ thi đầu tiên theo Chương trình GDPT 2018. Theo PGS.TS.Đỗ Ngọc Thống, mô hình, phạm vi, cấu trúc, định dạng của đề thi đã rõ, giáo viên và học sinh đã được làm quen và nắm được vì Bộ GD&ĐT đã thông báo từ cuối năm 2023, đề thi tham khảo của Bộ cũng đã công bố vào 10/2024. Tuy nhiên, trong thực tế, nhiều thầy cô vẫn còn lúng túng, sai sót trong việc ra đề luyện tập cho học sinh cách làm bài thi mới.

PGS.TS Đỗ Ngọc Thống đã nêu ra những vấn đề còn tồn tại khi ra đề thi ngữ văn theo yêu cầu đánh giá năng lực. Theo PGS.TS Đỗ Ngọc Thống, về văn bản và câu hỏi đọc hiểu, hạn chế đầu tiên là chất lượng văn bản đọc hiểu chưa cao. Nhiều đề thi chọn văn bản cho phần đọc hiểu và viết chưa hay, chưa tiêu biểu. Nhiều đề thi được biên soạn chỉ tập trung vào các ngữ liệu của văn học đương đại, chưa chú trọng đúng mức văn bản ngữ liệu các giai đoạn, tác giả và tác phẩm “kinh điển”, tiêu biểu cho thành tựu văn học dân tộc;… Một số đề chưa chú ý đúng mức các nội dung nhạy cảm, tính giáo dục và tính thẩm mỹ.

Tồn tại thứ hai là kỹ thuật trình bày văn bản còn hạn chế. Một số đề thi tự thêm vào văn bản gốc như đánh số đoạn/câu/khổ hoặc dùng chữ in đậm trong văn bản nhưng không có cước chú để học sinh biết đó là dụng ý của người ra đề; việc chú nguồn dẫn còn sơ sài, không đúng quy cách, thiếu độ tin cậy,…

Bên cạnh đó, phần tóm tắt bối cảnh văn bản (đoạn trích văn xuôi) còn dài dòng, hoặc tóm tắt không đủ thông tin, không giúp học sinh hiểu được đoạn trích liền mạch, không bảo đảm tính chỉnh thể của tác phẩm; không chú ý trình bày để phân biệt giữa tóm tắt và văn bản chính; không xác định đúng từ khó để chú thích, chú thích cả những từ phổ thông. Nhiều đề thi giới thiệu quá nhiều thông tin tiểu sử tác giả không có ích gì trong việc giúp học sinh hiểu văn bản.

Tồn tại thứ ba là câu hỏi đọc hiểu đã tuân thủ quy định, tuy nhiên nhiều câu hỏi chưa hay, một số câu quá dễ, nhàm chán và thiếu liên kết với văn bản đọc. Câu hỏi tiếng Việt chưa chú ý tới quy định các đơn vị kiến thức tiếng Việt học ở lớp 12 trước, sau đó mới đến đơn vị kiến thức lớp 11, 10 và các lớp THCS. Nhiều đề câu hỏi đọc hiểu chưa bám sát đặc trưng thể loại của văn bản đọc, chỉ tập trung hỏi các yếu tố hình thức thể loại, ít chú ý câu hỏi nội dung,…

Tồn tại thứ tư, nhiều đề văn diễn đạt thiếu chính xác các yêu cầu khi sử dụng các thuật ngữ khái niệm. PGS.TS Đỗ Ngọc Thống lấy ví dụ cảm xúc và mạch cảm xúc; tâm lý và diễn biến tâm lý… trong thơ, truyện dễ lẫn với nội dung, sự việc trong văn bản.

Thứ năm, đề văn chưa nhất quán trong diễn đạt khi yêu cầu đọc văn bản và trả lời các câu hỏi bên dưới; 5 câu hỏi bên dưới lại có cả câu lệnh trong khi lẽ ra tất cả phải bằng câu hỏi.

Về câu hỏi phần viết, PGS.TS.Đỗ Ngọc Thống cho biết, nhìn chung giáo viên đã nắm rõ yêu cầu viết với 2 dạng chính nghị luận xã hội, nghị luận văn học và 2 cấp độ đoạn và bài. Tuy nhiên, theo PGS.TS.Đỗ Ngọc Thống, giáo viên cần tiếp tục chú ý các nội dung.

Đầu tiên, yêu cầu viết đoạn, bài nghị luận xã hội cần chú ý cả 2 dạng: có liên quan (link) và không link với văn bản đọc hiểu. Cần hướng dẫn để học sinh phân biệt đoạn và bài. Đoạn chỉ tập trung vào phát triển 1 luận điểm, có lý lẽ và bằng chứng, theo 1 kiểu đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, tổng hợp…); trình bày bằng 1 đoạn không xuống dòng. Bài có nhiều luận điểm, trình bày theo 3 phần (mở bài, thân bài, kết bài).

Thứ hai, đề nghị luận xã hội thường nêu câu dẫn trước câu lệnh. Nhưng câu dẫn phải hay, gợi được cảm hứng, cảm xúc cho học sinh; ưu tiên những câu danh ngôn, có nguồn rõ ràng; thông điệp chính của câu dẫn cần thống nhất với câu lệnh, liên quan chặt chẽ với câu lệnh… Câu lệnh cần phải rõ ràng, tránh sử dụng nhiều từ ngữ đồng/ gần nghĩa trong câu lệnh…

PGS.TS Đỗ Ngọc Thống nêu ví dụ: “Nêu và phân tích vai trò, tác dụng, ý nghĩa của các yếu tố tượng trưng trong đoạn thơ sau:…”. Với lệnh này, học sinh sẽ rất khó khăn trong việc xác định 3 khái niệm: vai trò, tác dụng, ý nghĩa…

Thứ ba, nhiều đề nghị luận xã hội đã chú ý vào các vấn đề xã hội liên quan đến tuổi trẻ, nhưng ít chú ý tới bối cảnh chính trị xã hội của đất nước để lựa chọn được những vấn đề nóng, thiết thực, hấp dẫn,…

Thứ tư, về yêu cầu viết nghị luận văn học, có thể link và không link với văn bản đọc hiểu; yêu cầu viết 1 trong 3 kiểu bài (phân tích tác phẩm, so sánh 2 tác phẩm và làm rõ đặc trưng thể loại của một văn bản). Tuy nhiên, giáo viên thường chú ý đề về thơ nhiều hơn; đề yêu cầu phân tích, cảm nhận tác phẩm nhiều hơn đề yêu cầu so sánh 2 tác phẩm. Nhiều đề yêu cầu quá cao chưa phù hợp với thời lượng làm bài và trình độ học sinh…

Đề tham khảo kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025 môn ngữ văn

Những chú ý cho học sinh khi thi môn ngữ văn

Tháng 10/2024, cấu trúc đề thi tốt nghiệp THPT năm 2025 đã được công bố. Theo giáo viên ngữ văn của Hệ thống giáo dục HOCMAI, so với đề minh họa cho kỳ thi tốt nghiệp THPT được công bố vào cuối tháng 12/2023 và những định hướng trong hoạt động kiểm tra, đánh giá của Chương trình GDPT 2018, đề tham khảo kỳ thi tốt nghiệp THPT năm 2025 đảm bảo đúng các tiêu chí về việc lựa chọn ngữ liệu, ma trận câu hỏi nhưng nội dung câu hỏi ở phần viết đã có sự thay đổi, phần nào giảm tải áp lực cho các thí sinh năm nay - lứa học sinh đầu tiên tham dự kì thi tốt nghiệp THPT của chương trình mới.

Về cấu trúc đề thi, phần đọc hiểu gồm văn bản không thuộc bất cứ bộ sách giáo khoa nào, đảm bảo đúng yêu cầu và định hướng của Chương trình GDPT 2018.

Đi kèm ngữ liệu là 5 câu hỏi thuộc 4 cấp độ: nhận biết – thông hiểu – vận dụng – vận dụng cao. So với đề thi tốt nghiệp THPT từ năm 2024 trở về trước, số lượng câu hỏi đã tăng lên nhưng cấu trúc giống đề minh họa được công bố cuối năm 2023. Nội dung 2 câu hỏi đầu tiên thuộc cấp độ nhận biết, cách hỏi khác so với những câu hỏi thường gặp trước đây. Tuy phạm vi kiến thức giữ nguyên, nhưng cũng có thể thấy được sự thay đổi từ kiểm tra ghi nhớ kiến thức sang đánh giá kĩ năng của học sinh. 3 câu hỏi tiếp theo có cách hỏi và nội dung tương đối quen thuộc, thí sinh có thể hoàn thành phần thi này trong khoảng 20 phút.

Phần viết trong đề thi chiếm tỉ lệ 60%. Học sinh cần viết 1 đoạn văn nghị luận văn học và 1 bài văn nghị luận xã hội. So với đề minh họa được công bố trước đây (cuối năm 2023), câu hỏi nghị luận văn học đã có sự thay đổi: từ làm rõ đặc điểm của thể loại sang phân tích nội dung; điều này đã giảm rất nhiều áp lực tâm lí cho thí sinh bởi yêu cầu viết đoạn văn nghị luận phân tích giá trị nội dung hoặc nghệ thuật của một tác phẩm văn học, thí sinh đã làm quen và thực hành trong nhiều năm, đặc biệt là giai đoạn THPT; còn yêu cầu làm rõ đặc điểm của thể loại sẽ cần huy động nhiều kiến thức, yêu cầu khả năng đọc – hiểu thể loại tốt hơn.

Ngoài ra, việc không còn ngữ liệu ở câu hỏi này sẽ giúp thí sinh có nhiều thời gian hơn cho phần viết, liên kết các câu hỏi ở phần đọc hiểu là một lợi thế trong phòng thi.

Ở câu hỏi nghị luận xã hội, với yêu cầu viết bài văn 600 chữ sẽ không làm khó các thí sinh. Tuy nhiên, để có được điểm trọn vẹn, thí sinh cần có những ví dụ hay, dẫn chứng thuyết phục và để lại ấn tượng. Các thao tác lập luận cần được vận dụng một cách linh hoạt, sáng tạo và thể hiện rõ được quan điểm của người viết.

“Từ việc phân tích đề tham khảo có thể thấy, đề bám sát định hướng và mục tiêu của Chương trình GDPT 2018, tuy nhiên, không có nhiều sự thay đổi so với đề thi tốt nghiệp THPT năm 2024. Các em cần lưu ý đây chỉ là đề minh họa, số lượng ngữ liệu có thể tăng lên (giống với cấu trúc đề công bố cuối năm 2023) nên cũng cần rèn luyện kĩ năng đọc nhanh, đọc chính xác để đảm bảo hiệu quả làm bài”, giáo viên tổ ngữ văn Hệ thống giáo dục HOCMAI nhấn mạnh.

Sau đợt tập huấn 1 dành cho giáo viên 26 tỉnh, thành phía Bắc, đợt tập huấn thứ 2 sẽ được tổ chức tại Cần Thơ cho giáo viên các tỉnh Nam bộ và đợt 3 tại TP Huế cho giáo viên các tỉnh miền Trung.

	Bộ Giáo dục và Đào tạo công bố 18 đề thi tham khảo kỳ thi tốt nghiệp THPT từ năm 2025
	Xây dựng ngân hàng câu hỏi thi tốt nghiệp THPT theo hướng mở

Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội công bố đề minh họa kỳ thi tuyển sinh lớp 10 năm học 2025-2026