Tạo lập thị trường nhà ở thương mại vừa túi tiền: kinh nghiệm quốc tế và đề xuất chính sách cho Việt Nam

Luật sư TS. Đoàn Văn Bình - Phó Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản Việt Nam, Chủ tịch Tập đoàn CEO phát biểu tại diễn đàn Bất động sản Mùa Xuân lần thứ IV. Ảnh: Hiệp hội Bất động sản Việt Nam

Theo Quyết định số 11/QĐ-VNREA-BCH của Hiệp hội Bất động sản Việt Nam, Hiệp hội Bất động sản Việt Nam và Trường Đại học Luật Hà Nội là đơn vị chủ trì đề tài nghiên cứu khoa học và hội thảo khoa học quốc tế: “Tạo lập thị trường nhà ở thương mại vừa túi tiền: kinh nghiệm quốc tế và đề xuất chính sách cho Việt Nam”.

Thế nào là nhà ở thương mại vừa túi tiền?

Theo đó, Hiệp hội Bất động sản Việt Nam giao luật sư TS. Đoàn Văn Bình - Phó Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản Việt Nam, Chủ tịch Tập đoàn CEO đảm nhận vai trò chủ nhiệm đề tài và Viện Nghiên cứu Bất động sản Việt Nam là đơn vị thực hiện.

Theo luật sư TS. Đoàn Văn Bình, sau 2 năm đại dịch Covid-19 với những sóng gió của thị trường, thế giới đã phải trải qua những khó khăn nhất định. Hai yếu tố lạm phát tăng và thu nhập giảm mạnh cùng những đặc thù của các quốc gia về nhà ở thì hầu hết các quốc gia trên thế giới đều khủng hoảng nhà ở. Ở thời điểm hiện tại, vấn đề khủng hoảng nhà ở không phải là vấn đề riêng của một đất nước mà đây là câu chuyện của toàn thế giới.

Đầu tiên, về quan điểm về nhà ở vừa túi tiền, luật sư TS. Đoàn Văn Bình cho rằng, hiện nay nước ta chưa có một khái niệm, định nghĩa cụ thể nào cho “nhà ở vừa túi tiền” mà quốc tế thường gọi là Affordable housing. Ở đây cần tách bạch, nhà ở vừa túi tiền là nhà ở thương mại. Còn riêng về nhà ở xã hội thì Việt Nam đã ban hành chính sách riêng.

“Hiến pháp của Việt Nam quy định, công dân có quyền có nơi ở hợp pháp, hay Nhà nước có những chính sách phát triển nhà ở, tạo điều kiện cho mọi người có chỗ ở. Như sự theo dõi của chúng tôi, thì thấy thuật ngữ nhà ở được nhắc đến trong Luật Đất đai 2013 chỉ 196 lần và tới Luật Đất đai 2024 lên tới 291 lần. Tương tư, tại Luật Nhà ở 2014 thì thuật ngữ nhà ở được nhắc tới 1.832 lần và tại Luật Nhà ở 2023 lên tới 2.491 lần. Cuối cùng, tại Luật Kinh doanh bất động sản 2014, từ nhà ở được nhắc tới 49 lần thì Luật Kinh doanh bất động sản 2023 nhắc đến 365 lần” - ông Đoàn Văn Bình thông tin.

Nói vậy để thấy, vấn đề nhà ở luôn được Nhà nước rất coi trọng và mỗi quốc gia dù bất kể dưới thể chế nào cũng luôn phải giải quyết 4 vấn đề lớn là: nhà ở, việc làm, y tế và giáo dục.

Căn hộ chung cư với mức giá vừa phải gần như đã “tuyệt chủng” ở các TP lớn

Như vậy, vấn đề nhà ở là vô cùng quan trọng vì không chỉ liên quan trực tiếp tới chỗ ở của người dân mà còn ảnh hưởng rất lớn tới vấn đề xã hội, đặc biệt là vấn đề chi tiêu. Nếu chi phí dành cho nhà ở quá lớn, thì người dân, đặc biệt là những người có thu nhập thấp sẽ không còn tiền để chi tiêu cho tiêu dùng và những nhu cầu thiết yếu. Từ đó, sẽ có tác động đến vấn đề sản xuất hàng hoá dịch vụ trong nền kinh tế.

Chính vì vậy, Chính phủ có Quyết định số 2161/QĐ-Ttg ngày 22/12/2021 phê duyệt Chiến lược phát triển nhà ở quốc gia giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến 2045, phát triển nhà ở cho gia đình có thu nhập trung bình, thu nhập thấp, đặc biệt là nhà ở phù hợp với khả năng chi trả của đại đa số người dân.

Tại Việt Nam, hiện nay thị trường đều đang hiểu nhà ở vừa túi tiền là nhà ở thương mại có tổng giá trị tài sản được chi trả bằng thu nhập tích lũy từ 7 năm trở lên của một hộ gia đình; Là nhà phân khúc hạng C với mức giá cho căn hộ hoàn thiện cơ bản là dưới 1.000 USD/m2, nghĩa là căn hộ 2 phòng ngủ 65m2 có giá khoảng 65.000 USD tương đương 1,6 tỷ đồng.

Tuy nhiên, theo nghiên cứu của Hiệp hội Bất động sản Việt Nam, có một thực tế là căn hộ chung cư với mức giá này gần như đã “tuyệt chủng” ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh. Hiện "chuẩn" giá nhà bình dân tại 2 TP này đã nâng lên 20 - 30%, ở mức 2 - 2,4 tỷ đồng/căn.

Tại hội nghị với Thủ tướng, Hiệp hội Bất động sản TP Hồ Chí Minh có đề xuất cho phép nhà có giá dưới 3,5 tỷ đồng được phép tiếp cận gói 120.000 tỷ đồng. Như vậy, khái niệm về nhà ở vừa túi tiền hiện nay có thay đổi rất lớn, không còn đạt ở mức 1.000 USD mà có thể đã tăng lên gấp đôi. Như vậy, vấn đề nhà ở vừa túi tiền là vấn đề nóng bỏng mà Việt Nam cần phải giải quyết.

Luật sư TS. Đoàn Văn Bình cho biết, phát triển nhà ở vừa túi tiền trên thế giới ngày càng được quan tâm mạnh mẽ từ Chính phủ các nước. Tư duy thả nổi đối với nhà ở vừa túi tiền theo quy luật cung cầu tự nhiên của thị trường đang được thay đổi bằng những định hướng, chính sách, những khuyến khích để phát triển phân khúc này trên toàn cầu. có thể thấy, những chính sách các nước áp dụng cũng rất đa dạng.

“Nếu để “bàn tay vô hình” của cơ chế thị trường thì sẽ rất khó có được nhà ở vừa túi tiền cho người dân. Thời gian qua, giá nhà tăng liên tục chính là minh chứng. Vì vậy, Nhà nước cũng nên trực tiếp tham gia tạo lập nhà ở vừa túi tiền, nhà ở xã hội cho thuê để dẫn dắt, điều tiết thị trường trong một giai đoạn nhất định” – luật sư TS. Đoàn Văn Bình khẳng định.

Từ những nghiên cứu trên, luật sư TS. Đoàn Văn Bình đã chỉ ra những gợi mở chính sách cho Việt Nam, bao gồm:

Nhóm giải pháp thứ nhất là hoàn thiện chính sách, pháp luật: đưa ra khái niệm và ban hành tiêu chí xác định nhà ở vừa túi tiền. (có thể đưa ra tiêu chí lượng hóa trên cơ sở tỷ lệ giữa chi phí cho nhà ở và thu nhập của người dân); Đồng bộ các quy định về nhà ở vừa túi tiền trong hệ thống pháp luật, chú trọng xây dựng chính sách khuyến khích phát triển nhà ở vừa túi tiền; Có chính sách, cơ chế tặng điểm thưởng và tích lũy điểm thưởng cho các chủ đầu tư tạo lập nhà ở vừa túi tiền khi lựa chọn nhà đầu tư làm dự án nhà ở thương mại phân khúc cao hơn; Tham khảo kinh nghiệm ban hành chính sách khống chế giá trần nhà ở vừa túi tiền bao gồm cả giá bán và giá thuê nhà.

Nhóm giải pháp thứ hai là hoàn thiện tiêu chuẩn, quy chuẩn: cần xây dựng và ban hành hệ thống các tiêu chuẩn, quy chuẩn, quy trình, công nghệ mới cho nhà ở vừa túi tiền; Ban hành thiết kế mẫu cho nhà ở vừa túi tiền… qua đó góp phần giảm chi phí đầu tư xây dựng nhằm hạ giá nhà.

Nhóm giải pháp thứ ba là đổi mới công tác quy hoạch: chú trọng quy hoạch và phát triển quỹ đất cho phát triển nhà ở vừa túi tiền; Quy hoạch tăng mật độ xây dựng trong các dự án nhà ở cao tầng; Tính toán tỷ trọng cơ cấu nhà ở vừa túi tiền trong tổng thể kế hoạch phát triển nhà ở theo năm/giai đoạn; quy định cụ thể tỷ lệ nhà ở vừa túi tiền trong các khu đô thị; Chú trọng việc quy hoạch nhà ở vừa túi tiền gần các đấu mối giao thông và đầy đủ hạ tầng xã hội; Khuyến khích chuyển đổi không gian thương mại thành nhà ở vừa túi tiền.

Nhóm giải pháp thứ tư là áp dụng giải pháp về tài chính và thuế. Cụ thể, sử dụng công cụ thuế để điều tiết các phân khúc nhà ở cao cấp, hạn chế đầu cơ, hướng thị trường đến nhà ở vừa túi tiền có nhu cầu thực, thêm nguồn lực tài chính phát triển nhà ở vừa túi tiền;

Xây dựng các chính sách ưu đãi về thuế, phí đối với chủ đầu tư và người mua, thuê nhà ở vừa túi tiền; Khuyến khích đầu tư nước ngoài vào nhà ở vừa túi tiền; Nghiên cứu triển khai Quỹ tiết kiệm nhà ở (Central Provident Fund - CPF), quỹ tín thác bất động sản (Reits); Tăng cường hợp tác công tư trong phát triển nhà ở vừa túi tiền.

Nhóm giải pháp thứ năm là hướng tới cải cách thủ tục hành chính. Trong đó, đơn giản hóa hệ thống các thủ tục hành chính; Ứng dụng công nghệ, tăng cường phân cấp, ủy quyền để giảm thiểu gánh nặng về thời gian, chi phí thủ tục cho doanh nghiệp; Rút ngắn thời gian cấp phép đối với các dự án nhà ở thương mại vừa túi tiền, miễn cấp phép trong các trường hợp nhất định trong khu đô thị có công năng hỗn hợp.

Ngoài ra, luật sư TS. Đoàn Văn Bình cũng chỉ ra nhưng giải pháp khác như: Xây dựng dữ liệu, chỉ số khả năng chi trả nhà ở vừa túi tiền để thuận lợi cho công tác quản lý; Khuyến khích nghiên cứu và ứng dụng công nghệ mới, xanh, thông minh, nhận chuyển giao công nghệ mới cho phát triển nhà ở vừa túi tiền. Cùng với đó, Nhà nước trực tiếp tham gia tạo lập nhà ở vừa túi tiền, nhà ở xã hội cho thuê để dẫn dắt, điều tiết thị trường trong một giai đoạn nhất định.

Thí điểm “đất khác” trong phát triển dự án nhà ở: nên ưu tiên cho phân khúc giá rẻ và nhà ở xã hội