Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp - "ông vua truyện ngắn" Việt Nam

Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp đã rời cõi tạm vào 16h45 ngày 20-3, hưởng thọ 72 tuổi. Trước đó, ông bị tai biến từ năm 2020.

Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp sinh năm 1950 tại Thái Nguyên, quê quán ở Thanh Trì, Hà Nội. Ông tốt nghiệp Khoa Sử, ĐH Sư phạm. Trước khi viết văn chuyên nghiệp, ông là giáo viên ở miền núi phía bắc trong 10 năm.

Tuy xuất hiện muộn nhưng những sáng tác của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp ngay lập tức gây được tiếng vang lớn trong giới văn đàn Việt Nam bởi văn phong và quan điểm sống trong tác phẩm. Ông vừa viết kịch, làm thơ, xuất bản tiểu thuyết nhưng lĩnh vực mang lại thành công rực rỡ cho ông chính là truyện ngắn. Đề tài truyện ngắn của ông đa dạng gồm cả lịch sử, văn học, ngoài ra còn có những sáng tác mang hơi hướng huyền thoại và cổ tích. Tất cả đều khắc họa xã hội Việt Nam đương đại, xã hội làng quê và những người dân lao động chân chất, giản dị.

Các tác phẩm của Nguyễn Huy Thiệp luôn toát lên sự hiểu biết, cảm thông và yêu thương con người. Khi sáng tác, Nguyễn Huy Thiệp luôn hướng ngòi bút tới điều thiện. Ông từng chia sẻ: “Thước đo quan trọng nhất của vũ trụ là chân - thiện - mỹ, trong đó chân là quan trọng hơn cả. Chân là độ thẳng thắn, đối mặt các vấn đề trong cuộc sống, cái hay, dở, đúng sai, và tìm ra cách ứng xử. Nhưng nó vẫn chưa quan trọng bằng tình cảm người viết”.

Trong bài viết "Trò chuyện một mình", Nguyễn Huy Thiệp gói tư tưởng của mình trong một dòng: "Rất khó, khó nhất không phải chỉ là tiền bạc, cũng khó nhất không phải chỉ là tri thức - mà khó nhất lại là đạo đức".

Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp được giới văn đàn và độc giả gọi là "ông vua truyện ngắn" Việt Nam (Ảnh: Nguyễn Đình Toán)

Một số sáng tác nổi tiếng của ông như: Tướng về hưu, Muối của rừng, Không có vua, Con gái thủy thần, Những ngọn gió Hua Tát, Những người thợ xẻ, Thương nhớ đồng quê, Sang sông, bộ ba truyện ngắn lịch sử Kiếm sắc, Vàng lửa, Phẩm tiết… Trong đó, các truyện ngắn: “Thương nhớ đồng quê, Những người thợ xẻ, Tướng về hưu” đã được dựng thành phim.

Nguyễn Huy Thiệp viết “Tướng về hưu” vào năm 1987, gây tiếng vang trên văn đàn Việt và được in trên tạp chí Les Temps Modernes số 512 tháng 3-1989. Truyện ngắn xoay quanh bi kịch của người lính trở về sau chiến tranh, bởi những khác biệt về lối sống giữa ông với vợ chồng của con trai. Cuối truyện, người lính già lựa chọn trở về đơn vị cũ với đồng đội và hy sinh trên chiến trường.

“Muối củng rừng” ra mắt năm 1986, là tác phẩm đậm tính nhân văn xoay quanh nhân vật Diểu, người đàn ông chuyên đi săn thú rừng. Truyện ngắn là biến đổi phức tạp trong tâm lý của ông từ khi nhìn thấy con mồi cho tới lúc chứng kiến được tình cảm giữa cặp khỉ hoang và ánh mắt cầu xin của chúng. Thông qua tác phẩm này, Nguyễn Huy Thiệp đề cao sự vị tha, hướng thiện của con người cùng vẻ đẹp của thiên nhiên, tạo hoá. Sau đó “Muối của rừng” còn được xuất bản tại Thụy Điển.

Tác phẩm “Không có vua” là tác phẩm điển hình cho phong cách, cũng như giọng văn của Nguyễn Huy Thiệp. Truyện ngắn là câu chuyện xoay quanh những hỗn loạn, không có tôn ti trật tự trong gia đình lão Kiên, thợ sửa xe già. Người đọc thấy được những điểm xấu xa được ẩn sâu đằng sau vẻ ngoài đạo đức giả,...

Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp trong một sự kiện tại trường ĐH Văn hóa (Ảnh: Y.N)

Trong sự nghiệp văn chương của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp, nhiều cuốn sách xuất bản tại Pháp, Mỹ, Thụy Điển, Italy. Ông từng nhận được Huân chương Văn học nghệ thuật Pháp (năm 2007), giải thưởng Premio Nonino, Ý (năm 2008). Tháng 3.2021, ông được Hội Nhà văn Việt Nam đề nghị xét tặng giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.

Điều đặc biệt nhất ở văn phong của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp là chất dư ba, rất gần với thơ nhưng đầy mới lạ, thậm chí chẳng giống ai. Đây chính là yếu tố tạo nên sự hấp dẫn cho những sáng tác của nhà văn gốc Hà Nội. Có thể nói biệt tài trong việc đối thoại của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp chính là số một của văn học Việt Nam. Cùng với đó, ông cũng có thế mạnh khi dựng không khí, cấu trúc, xây dựng nhân vật trong tác phẩm.

Thế mạnh khác trong văn chương của nhà văn Nguyễn Huy Thiệp là nhìn thẳng vào những bề bộn của xã hội, vào cái ác, lẫn chiều sâu của thân phận mỗi cá nhân trong chiều dài thân phận đất nước, dân tộc.

Trong cuốn sách nghiên cứu về văn chương Nguyễn Huy Thiệp, TS Nguyễn Văn Thuấn đánh giá: "Trong văn học Việt Nam sau 1975, Nguyễn Huy Thiệp được thừa nhận là "vua truyện ngắn", một nhà văn đẳng cấp quốc tế. Thành công của ông là thành công của một tài năng lớn xuất hiện kịp thời, lúc đời sống xã hội Việt Nam đang có những dịch chuyển quan trọng hơn về mọi mặt.

Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp luôn tâm niệm muốn đổi mới văn học, phải đổi mới nhận thức, phải dấn thân trong bút pháp và cả trong nhận thức. Theo nhà văn Nguyễn Huy Thiệp, muốn trở thành nhà văn tử tế, có công chúng và những tác phẩm lớn, mọi người phải biết hi sinh, phải biết cống hiến, dấn thân vào đời sống lầm than, đồng cam cộng khổ với người dân.