Người đưa tiếng cồng vang xa...

Ngân nga hồn núi rừng

Đường vào xã Vân Hòa uốn lượn như nốt nhạc, điểm xuyết cho sự lãng mạn ấy là phong cảnh hữu tình của những quả đồi xanh ngút ngàn, của những khu du lịch sinh thái. Dọc con đường chúng tôi đi là cảnh những bà, những mẹ xúng xính trong bộ quần áo dân tộc tới chung vui tại một đám cưới tổ chức tại thôn Mồ Đồi.

Trong ngôi nhà của mình ông Đinh Hữu Tiến đang lúi húi lau chùi lại bộ cồng chiêng, hai hôm nữa có một đám khánh thành đình ở tận huyện Quốc Oai đánh tiềng mời ông cùng đội cồng chiêng tới dự lễ, nhân đó ngân lên những tiếng cồng cho buổi khánh thành thêm phần trang trọng.

Không phải bây giờ mà từ cái năm 2008, khi đội cồng mới được thành lập đã có nhiều tổ chức, DN đến mời đội tham gia vào những công việc quan trọng của mình. Mấy khu du lịch như Thiên Sơn, Khoang Xanh, Ao Vua…gần đây thì coi tiếng cồng như đặc sản riêng của vùng đất Ba Vì, là nét văn hóa riêng của người Mường.

Lần hồi lại kí ức, ông Tiến kể lại xưa đất Mường nổi tiếng với những quan lang, mỗi khi nhà quan hay làng bản có công việc lớn lúc ấy tiếng cồng, tiếng chiêng mới có dịp ngân nga. Có người mê thứ âm thanh ấy như mê thuốc phiện nên hễ chỗ nào có đội cồng là phải tìm đến bằng được.

Đó là chuyện xưa, còn chuyện nay là sự thực có đào bới cả xã lên cũng chẳng có lấy chiếc chiêng cổ, đội cồng của ông Tiến và các đội cồng khác đều tự trang bị cho mình những bộ cồng chiêng mới. Bình thường có thể đặt mua tại đất Sơn Tây, còn sang hơn thì tìm về Hòa Bình vốn là cái nôi gốc của người Mường để đặt những thợ giỏi làm.

Cồng, chiêng có rồi nhưng người thẩm âm để so sánh với tiếng cồng chiêng xưa cũng chẳng có ai, những cụ cao niên trong xã được mời đến cũng lắc đầu bó tay. Vậy là đội cồng mới lâm vào tình trạng đánh mỗi người một phách một nhịp, chẳng ra bài vở gì sất, miễn là có âm thanh vang lên thấy khác lạ, vui tai là được.

Ban đầu cả xã, cả huyện đều mừng vì nét văn hóa truyền thống thông qua tiếng cồng chiêng được phục hồi nhưng dần dà mới thấy rõ những bất cập. Phòng văn hóa huyện lại phải mời cán bộ văn hóa xã cùng đại diện các đội cồng đến để trao đổi và tất cả đi đến thống nhất là tới đây huyện sẽ mời người từ nơi khác tới dạy cách đánh cồng sao cho có sự thống nhất, bài bản.

Đội cồng chiêng của ông Đinh Hữu Tiến, xã Vân Hòa góp phần không nhỏ vào việc bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc Mường. Ảnh: KH

Tìm lại bản sắc

Chị Nguyễn Thị Ngọc Hà, cán bộ văn hóa xã Vân Hòa không giấu được niềm vui vì, 4 năm trước xã mời các cụ cao niên trong xã tới kể lại các phong tục tập quán xưa của người Mường như ma chay, cưới hỏi, chúc Tết… để lưu vào cuốn sổ chung. Nhiều phong tục hay được lưu lại và tới đây sẽ được phổ biến nhưng cũng có những hủ tục rườm rà trong ma chay như khi bố, mẹ mất con phải lăn tròn dưới đất từ nhà ra tới nơi chôn cất thì chỉ được giữ lại để biết chứ không áp dụng vào đời sống mới.

Ngay như câu chuyện giữ gìn tiếng nói người Mường cũng là cả câu chuyện dài vì lớp trẻ giờ chỉ thích nói và ăn mặc hiện đại. Muốn thế người lớn phải làm gương, về đến nhà cha mẹ phải nói tiếng của dân tộc mình cho con cái không mất gốc. Chuyện mặc váy trong ngày lễ trọng đại cũng thế, phải người có tuổi mới được mặc trang phục truyền thống nhưng lâu nay các bác, các bà cũng chỉ thích mặc quần áo cho thuận tiện.

Cán bộ xã vận động mãi các cụ mới chịu mặc rồi thấy người ta khen đâm ra thích, giờ các bà, các bác chỉ mong có cưới hội để được mặc trang phục dân tộc. Khoảng 6 năm trở lại đây, những trò chơi dân gian như ném còn, đi cà kheo, đẩy gậy, bắn nỏ… được khôi phục và được đông đảo dân trong xã hưởng ứng.

Ông Bạch Công Tiến, Chủ tịch UBND huyện Ba Vì thống kê, toàn huyện có 7 xã miền núi gồm: Tản Lĩnh, Ba Trại, Yên Bài, Minh Quang, Khánh Thượng, Vân Hòa và Ba Vì với 6.583 hộ (bằng 41% tổng số hộ) tương đương 67.987 người là dân tộc thiểu số. Nhằm bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc vốn có của đồng bào dân tộc thiểu số, huyện Ba Vì đã triển khai thực hiện Đề án “Bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc thiểu số”.

Chính quyền địa phương tích cực vận động đồng bào bỏ dần các hủ tục lạc hậu, bài trừ tệ nạn, xây dựng đời sống văn hóa lành mạnh. Các xã tiêu biểu trong việc tích cực tổ chức, thực hiện các hoạt động văn hóa, văn nghệ gắn với nhiệm vụ bảo tồn giá trị truyền thống trên địa bàn là: Vân Hòa, Yên Bài, Ba Trại và Ba Vì…

Huyện Ba Vì từng bước quan tâm xây dựng làng văn hóa các dân tộc thiểu số gắn với nghề thủ công truyền thống, các hoạt động bảo tồn bản sắc văn hóa và du lịch cộng đồng, tăng cường đầu tư về nhân lực và tổ chức, xã hội hóa công tác bảo tồn, góp phần phát triển kinh tế du lịch, dịch vụ, có cơ chế ưu tiên cho hoạt động bảo tồn, khôi phục và phát triển văn hóa truyền thống.