ThS Đậu Công Hiệp khẳng định, nếu thành công, đây có thể sẽ là một bài học cho nhiều địa phương khác trên cả nước triển khai trong thời gian tới, đặc biệt là các đô thị phát triển du lịch như Huế, Hội An...

Cụ thể, theo nội dung tại điểm e khoản 2 Điều 32 Dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi), để phục vụ mục đích cải tạo, chỉnh trang, tái thiết đô thị, HĐND TP Hà Nội có thẩm quyền quy định: “Biện pháp khuyến khích khai thác hiệu quả và bền vững các công trình văn hóa, lịch sử, các không gian công cộng (như phố đi bộ, vỉa hè, quảng trường...) trong phát triển kinh tế khu vực đô thị.

Thử nghiệm có kiểm soát mô hình kinh tế đô thị, bao gồm phát triển các “Khu thúc đẩy thương mại, văn hoá” (BID)”. Đây là vấn đề tương đối mới, thể hiện sự mở rộng các hình thức phát huy nguồn lực phục vụ phát triển một cách bền vững đô thị.

Vì vậy, cần phải làm rõ về cả tính cấp thiết, tính khả thi cũng như những thách thức về mặt pháp lý mà quy định này có thể gặp khi triển khai trong thực tế; qua đó giúp quy định của pháp luật có thể đi vào đời sống và phát huy được vai trò trong việc phát triển kinh tế - xã hội của Thủ đô.

Về vai trò, ý nghĩa cũng như tầm quan trọng của BID, có thể thấy rằng thực tế nguồn ngân sách Nhà nước cho phát triển bền vững và đầu tư vào cơ sở hạ tầng phục vụ bảo tồn văn hóa, lịch sử và môi trường hiện đang ngày càng trở nên eo hẹp.

Thực tế cho thấy, bên cạnh vai trò cũng như ý nghĩa rõ rệt của BID thì xung quanh mô hình này cũng có những tranh cãi. Việc gia tăng các khoản đóng góp của doanh nghiệp trên địa bàn sẽ gián tiếp tác động tới người sử dụng dịch vụ của các doanh nghiệp đó; chẳng hạn như nó có thể khiến giá thuê phòng nghỉ tăng thêm, gây gánh nặng cho du khách.

BID chính là một cơ chế thích hợp để gắn liền vai trò định hướng của cơ quan Nhà nước, nguồn lực của doanh nghiệp và nguyện vọng của người dân địa phương. Tính hiệu quả thể hiện ở chỗ những chương trình, dự án cải tạo, chỉnh trang, tái thiết đô thị sẽ phải đảm bảo đúng với yêu cầu bảo tồn, phát huy giá trị của các công trình, không gian lịch sử văn hóa vốn gắn bó mật thiết với người dân địa phương.

BID đặc biệt phù hợp với các đô thị, đặc biệt là các đô thị lịch sử, có tính gắn kết cao cả về lịch sử, văn hóa cũng như hạ tầng cơ sở như Hà Nội. Khu vực lõi đô thị Hà Nội là khu vực nằm ở trung tâm của thành phố, gồm 36 phố phường.

Theo Quyết định số 70 BXD/KT-QH ngày 30/3/1995 của Bộ Xây dựng, khu phố cổ Hà Nội có phạm vi được xác định: Phía Bắc là phố Hàng Đậu, phía Tây là phố Phùng Hưng, phía Nam là các phố: Hàng Bông, Hàng Gai, Cầu Gỗ và Hàng Thùng; phía đông đường Trần Quang Khải và đường Trần Nhật Duật.

Khu phố cổ Hà Nội thuộc địa bàn quận Hoàn Kiếm, tổng diện tích khoảng 100 ha, có 76 tuyến phố thuộc 10 phường: Hàng Đào, Hàng Bạc, Hàng Buồm, Hàng Bồ, Hàng Bông, Hàng Gai, Hàng Mã, Đồng Xuân, Cửa Đông, Lý Thái Tổ. Đây là những khu vực có nhu cầu bảo tồn, bảo vệ các giá trị văn hóa lịch sử rất cao, đồng thời đã có sự phát triển bền vững qua nhiều giai đoạn lịch sử.

Hiện nay, các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực du lịch, lưu trú trên địa bàn khu vực này cũng chiếm số lượng lớn. Mô hình BID nếu được áp dụng sẽ phù hợp nhất với khu vực lõi, nơi lưu giữ những giá trị đặc trưng nhất của thủ đô Hà Nội đã có hàng ngàn năm lịch sử.

BID theo tinh thần của Dự thảo được hiểu theo nghĩa rộng, tức là không chỉ xoay quanh vấn đề môi trường hay cảnh quan mà còn bao hàm một cách toàn diện cả các khía cạnh về an ninh trật tự, đời sống dân cư, ngành nghề truyền thống...

Những vấn đề pháp lý đặt ra từ Dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) liên quan đến thử nghiệm mô hình BID Quy định về BID trong Dự thảo Luật Thủ đô (sửa đổi) tương đối ngắn gọn và có tính khái quát, tính nguyên tắc cao.

Vì vậy, để hiểu, đánh giá và triển khai hiệu quả quy định này trên thực tế sẽ có nhiều vấn đề pháp lý cần phải quan tâm nếu chúng ta muốn BID thực sự phát huy được giá trị và vai trò của nó, cụ thể là trên những khía cạnh sau:

Về đánh giá tác động của chính sách, theo Bộ Tư pháp, đánh giá tác động của các chính sách liên quan đến BID có một số điểm đáng lưu ý như sau: Về mặt tích cực, khi giải pháp này được thực hiện sẽ khuyến khích người dân ở các khu phố trong khu vực cải tiến thương mại tự đầu tư, tự cải tạo nhà hoặc công trình kiến trúc có giá trị để đảm bảo mỹ quan đô thị.

Về mặt tiêu cực, hình thành các BID sẽ làm tăng giá trị bất động sản tại các khu vực này nhưng Nhà nước lại không được hưởng phần tăng thêm đó; Chưa rõ ràng về tác động tiêu cực về kinh tế đối với người dân và doanh nghiệp trong những rủi ro liên quan đến việc tái thiết, chỉnh trang, bảo tồn đô thị.

Nói chung, thử nghiệm BID là chính sách mới, hiện nay các đánh giá chính sách của Bộ Tư pháp về BID mới chỉ mang tính “chung chung”, định tính chứ chưa định lượng. Trong khi đó, BID có thể được nhìn nhận như một công cụ kinh tế - xã hội và có thể tính toán được một cách tương đối lợi ích của nó trên nhiều khía cạnh.

Vì vậy, để quy định của Bộ Tư pháp, Dự thảo có tính thuyết phục hơn và có căn cứ để xem xét hiệu quả triển khai hơn thì cơ quan chủ trì soạn thảo nên có đánh giá tác động một cách chi tiết hơn.

Về việc xây dựng mô hình triển khai, như đã trình bày, dù nguyên lý cơ bản giống nhau nhưng các mô hình triển khai trên thực tế lại rất đa dạng. Điều đó đặt ra nhu cầu nghiên cứu các khung quy định liên quan đến nhiều vấn đề như: Xác định phạm vi của BID phải đảm bảo đủ bao trọn một khu vực có tính gắn kết nhau về cơ sở hạ tầng, tương đồng nhau về văn hóa, liên thông nhau về mặt kinh tế.

Đây là vấn đề hết sức quan trọng bởi nếu xác định phạm vi quá rộng hoặc quá hẹp, tồn tại những khu vực quá khác biệt nhau về nhiều khía cạnh thì việc triển khai các chương trình, dự án của BID sẽ hết sức khó khăn.

Bộ máy quản lý của BID phải được xây dựng đảm bảo tinh gọn, không phát sinh quá nhiều chi phí cho hoạt động hành chính; làm việc một cách độc lập tương đối với chính quyền và phục vụ hiệu quả cộng đồng. Những vấn đề còn tranh luận, đặc biệt là về thu các loại phí, mức phí liên quan đến kinh doanh phải được xem xét một cách cẩn thận; đảm bảo lấy đủ ý kiến đại diện. Nguyên tắc thường thấy ở các quốc gia đó là những vấn đề quan trọng phải được lấy ý kiến một cách rộng rãi tới các doanh nghiệp và người dân cư trú trong BID.