Hà Nội khai thác di sản, tạo động lực phát triển bền vững mới

Quang cảnh hội thảo. Ảnh: Nguyên Bảo.

Khát vọng phát triển cao hơn trong kỷ nguyên mới

Sau gần 40 năm đổi mới, đặc biệt là 5 năm thực hiện Nghị quyết Đại hội XVII Đảng bộ TP Hà Nội (nhiệm kỳ 2020–2025), Thủ đô đã ghi dấu những thành tựu quan trọng trên hầu hết các lĩnh vực. Kinh tế duy trì đà tăng trưởng tích cực; kết cấu hạ tầng đô thị từng bước được đầu tư đồng bộ theo hướng hiện đại, thông minh; văn hóa và con người Hà Nội ngày càng được quan tâm; hoạt động đối ngoại mở rộng, góp phần nâng cao vị thế và uy tín của Thủ đô trên trường quốc tế.

Theo Phó Trưởng ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy Hà Nội, Đào Xuân Dũng, những kết quả đó không chỉ củng cố “thế và lực” của Thủ đô trong tiến trình phát triển chung của đất nước, mà còn mở ra thời cơ, vận hội to lớn để Hà Nội cùng cả nước bước vào kỷ nguyên phát triển mới. Tuy nhiên, bên cạnh thành tựu, Hà Nội vẫn đối mặt với không ít thách thức, nổi bật là các “điểm nghẽn” về trật tự đô thị, ùn tắc giao thông, ô nhiễm môi trường, úng ngập và bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm. Những vấn đề này đòi hỏi các giải pháp căn cơ, đột phá và hiệu quả hơn trong thời gian tới.

Trong bối cảnh đất nước hướng tới mục tiêu đến năm 2045 trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao, Hà Nội được kỳ vọng đi đầu, đặt ra cho mình những chuẩn mực và khát vọng phát triển cao hơn. Trọng tâm được xác định là xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh; tạo đột phá về cấu trúc kinh tế và mô hình tăng trưởng đô thị hiện đại; tái thiết không gian phát triển theo hướng mở, đa trung tâm, gắn với liên kết vùng; đồng thời thúc đẩy cải cách thể chế, phát triển khoa học – công nghệ, đổi mới sáng tạo và kinh tế tư nhân.

Cùng với đó, phát triển văn hóa và xây dựng con người Hà Nội văn minh, hiện đại được coi là nền tảng bền vững. Nhiều ý kiến tại Hội thảo khoa học “Thủ đô Hà Nội trong kỷ nguyên phát triển mới” cho rằng, trong dòng chảy hiện đại hóa mạnh mẽ, di sản văn hóa cần được nhìn nhận như một nguồn lực mềm quan trọng, góp phần định vị hình ảnh Thủ đô, thúc đẩy kinh tế sáng tạo, du lịch văn hóa và nâng cao chất lượng không gian sống đô thị.

PGS.TS Phạm Duy Đức, nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa và Phát triển (Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh), nhấn mạnh rằng quy hoạch và sử dụng hiệu quả các giá trị văn hóa, lịch sử chính là “chìa khóa” để Hà Nội phát triển nhanh và bền vững. Theo ông, bảo tồn di sản cần được đặt trong mối quan hệ hữu cơ với phát triển, coi di sản là bộ phận cấu thành của chiến lược phát triển đô thị, chứ không phải là phần đứng bên lề.

Thực tế cho thấy, nếu di sản chỉ được bảo tồn theo cách tĩnh, thiên về trưng bày, giá trị lan tỏa sẽ bị hạn chế. Ngược lại, khi di sản được tích hợp vào đời sống đương đại, trở thành chất liệu cho sáng tạo, giáo dục và du lịch, những giá trị lịch sử – văn hóa sẽ được “đánh thức”, tạo nên sự khác biệt bền vững cho đô thị.

Hoàng thành Thăng Long là một ví dụ tiêu biểu. Là Di sản Văn hóa Thế giới được UNESCO ghi danh, Hoàng thành vừa mang giá trị lịch sử đặc biệt, vừa đặt ra yêu cầu cao về bảo tồn nguyên trạng. Nhiều ý kiến cho rằng, di sản này cần được kết nối chặt chẽ hơn với các hoạt động giáo dục, du lịch và sáng tạo đương đại; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, xây dựng các sản phẩm trải nghiệm gắn với lịch sử và không gian di sản, qua đó nâng cao chất lượng trải nghiệm của công chúng, nhất là giới trẻ và du khách quốc tế.

Cân bằng giữa bảo tồn và phát triển

Một trong những thách thức lớn nhất được chỉ ra là bài toán cân bằng giữa phát triển và bảo tồn. Hà Nội đang chịu áp lực mạnh mẽ của quá trình đô thị hóa, trong khi vẫn phải gìn giữ bản sắc nghìn năm văn hiến. Nếu không giải quyết tốt, di sản có nguy cơ bị thương mại hóa thô hoặc bị cô lập trong chính đời sống đô thị đang vận động không ngừng.

Những năm gần đây, Hà Nội đã từng bước hình thành các không gian sáng tạo gắn với di sản, từ các tuyến phố đi bộ, không gian nghệ thuật, đến các sự kiện văn hóa quốc tế tổ chức tại địa điểm lịch sử. Đây được xem là hướng đi phù hợp, giúp di sản tiếp tục “sống” trong đời sống đương đại, thay vì trở thành những “bảo tàng ngoài trời” thiếu sức hút.

PGS.TS Lê Quý Đức cho rằng, di sản chỉ thực sự phát huy giá trị khi được gắn với sáng tạo hiện đại và trở thành nguồn cảm hứng cho các hoạt động văn hóa, nghệ thuật. Văn hóa Tràng An không chỉ là ký ức của quá khứ, mà cần được bồi đắp, phát triển thông qua ứng xử văn hóa, sáng tạo nghệ thuật và không gian công cộng trong đô thị hôm nay.

Việc Hà Nội được UNESCO công nhận là Thành phố sáng tạo trong lĩnh vực thiết kế mở ra cơ hội lớn để kết nối di sản với các ngành công nghiệp sáng tạo. Khi di sản trở thành chất liệu cho thiết kế, thời trang, truyền thông, nghệ thuật thị giác và du lịch, giá trị kinh tế và giá trị văn hóa có thể song hành, tạo nên sức bật mới cho Thủ đô.

Du lịch văn hóa được xác định là một trong những hướng phát triển trọng tâm. Số lượng khách quốc tế đến Hà Nội ngày càng tăng, thời gian lưu trú dài hơn, mức chi tiêu cao hơn nhờ khai thác hiệu quả các giá trị di sản. Tuy nhiên, đi cùng cơ hội là thách thức về quản lý, ứng xử văn hóa và bảo vệ không gian sống của cư dân. Các tham luận nhấn mạnh yêu cầu phát huy mặt tích cực của giao lưu văn hóa, đồng thời hạn chế những tác động tiêu cực có thể làm phai nhạt bản sắc.

Nhiều chuyên gia khẳng định, di sản văn hóa suy cho cùng không tách rời con người. GS.TS Phạm Hồng Tung (Đại học Quốc gia Hà Nội) cho rằng, giá trị văn hiến của Thăng Long – Hà Nội được bồi đắp qua nhiều thế hệ trí thức và nhân tài, với tư tưởng “hiền tài là nguyên khí của quốc gia” làm nền tảng tinh thần cho phát triển bền vững.

Trong kỷ nguyên mới, phát huy di sản cần gắn với xây dựng con người Hà Nội thanh lịch, văn minh, có khả năng hội nhập. Khi con người trở thành chủ thể gìn giữ và sáng tạo di sản, sức mạnh mềm văn hóa sẽ được nhân lên, góp phần khẳng định vị thế Hà Nội không chỉ là trung tâm chính trị, mà còn là trung tâm văn hóa, sáng tạo của khu vực.

Từ góc nhìn đó, nhiều ý kiến thống nhất rằng, nếu được đặt đúng vai trò, di sản văn hóa sẽ trở thành nguồn lực đặc biệt quan trọng, giúp Hà Nội phát triển nhanh hơn, sâu sắc hơn và bền vững hơn. Đây chính là con đường để Thủ đô vừa giữ được hồn cốt nghìn năm văn hiến, vừa khẳng định bản lĩnh của một đô thị hiện đại, nhân văn và sáng tạo trong kỷ nguyên phát triển mới.

	Hội tụ di sản – Lan tỏa tinh hoa Việt trên đất Thăng Long
	Bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể
	Ẩm thực Italy được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể

Nguyễn Đăng