Một chút ký ức về bếp dầu

Ngày ấy, bếp dầu là một trong những món quà khá sang trọng được người dân tặng nhau trong ngày cưới. Để mua được 1 chiếc bếp dầu trong cửa hàng Bách hóa tổng hợp Tràng Tiền cũng phải có tiêu chuẩn chứ không phải cứ thích là mua như bây giờ.

Trong các cơ quan, thỉnh thoảng cũng có phân phối mặt hàng này nhưng người lao động phải “gắp thăm” tới vài bận mới được mua.

Bếp dầu là vật dụng quen thuộc gắn với cuộc sống thường nhật của người dân Hà Nội thời bao cấp. Thời đó, bếp thường được tráng men màu xanh ngọc do nhà máy cơ khí Thăng Long sản xuất. Bếp có mấy cỡ khác nhau, người dân hay dùng loại 10 – 12 bấc để nấu ăn.

Ảnh tư liệu

Để nhóm bếp dầu cũng khá “nhiêu khê”. Các bà, các mẹ thường làm 1 cái que bằng sắt, một đầu quấn ít nùi giẻ sạch dễ cháy. Mỗi khi nhóm bếp, phải vặn cho bấc cao lên khỏi ống chứa bấc, nhúng que nhóm bếp vào dầu hỏa, bật diêm châm lửa vào que nhóm bếp, lần lượt châm vào đủ các ngọn bấc. Mẹ cô luôn dặn con gái châm lửa phải để ý nhẹ nhàng, không được giúi cái que nhóm bếp vào bấc quá mạnh kẻo bấc bị lắm muội, ngọn lửa không xanh.

Bộ “bấc” khá quan trọng với bếp dầu. Mẹ cô luôn nhớ lau chùi bếp thường xuyên để bấc không bị cặn. Hồi đó, nhà ai cũng trữ sẵn một bộ “bấc” chuẩn để có thể “thay bấc” mỗi khi bộ kia dùng lâu bị muội bám khói đen gọi là “thối bấc”.

Bấc mà bị bám cặn thì mỗi khi tắt bếp, mùi dầu hỏa bốc sực lên trong căn bếp nhỏ, khói um... Khi đun bếp cũng phải cẩn thận, trên bếp dầu có một núm để điều khiển ngọn lửa to, nhỏ theo ý mình. Đôi khi cái núm này bị “chờn” nên mặc dù đã điều chỉnh nhỏ lửa để “xoay cơm” mà lửa vẫn to khiến có phen cơm bị “khê”. Những lúc như vậy, cô thường “cầu cứu” bố chỉnh lại bếp cho “ngon lành”.

Sở dĩ gọi là bếp dầu bởi bếp đun bằng dầu hỏa. Có bếp mà không có dầu thì cũng không nấu được cơm.

Ngày đó, chất đốt khan hiếm và thường bán theo chế độ tem phiếu. Người mua phải đi xếp hàng mua dầu hỏa từ sáng sớm.

Không hiếm lần, anh trai cô đi xếp hàng mua dầu từ sáng tới trưa, khi đến lượt thì hết. Anh buồn rầu quay về, mẹ của cô lại phải sang nhà hàng xóm vay tạm chai dầu hỏa để nấu tạm bữa cơm. Hôm sau anh lại lên đường xếp hàng sớm hơn.

Có lần, mẹ phân công anh đi mua dầu còn mẹ đi xếp hàng mua gạo. Thương con trai còn bé phải xách can dầu nặng nên sau khi mua gạo, mẹ tranh thủ đi đón anh.

Từ xa, thấy có bác kéo xe “ba gác” chở than đi về phía mình, đằng sau xe thấy có đôi chân “lũn cũn” giống đôi dép của anh mà chả thấy người đâu. Đến gần mới thấy, anh để nhờ can dầu lên xe chở than rồi cùng đẩy cho đỡ nặng. Mỗi lần nhắc lại, mẹ đều rơm rớm nước mắt vì thương anh.

Vừa tỉ mẩn sắp xếp đồ vào nhà mới, làm lại các “thao tác” bật bếp dầu, cô chợt nao nao nhớ về những kỷ niệm với người thân thời bao cấp. Cô thầm nghĩ: Không biết có ai còn nhớ cái bếp dầu hỏa ngày xưa?