Làm rõ bí ẩn bàn cầu cơ dưới góc nhìn khoa học

Tấm bảng kết nối 2 thế giới?

Bàn cầu cơ (Ouija board) là một bản gỗ có in các chữ cái trong bảng alphabet và hai đáp án “yes” (có) và “no” (không). Cùng với đó là một tấm gỗ hình trái tim nhỏ (gọi là cơ). Cơ có lỗ nhỏ, để người sử dụng đặt ngón tay vào trong đó. Có hai cách phổ biến sử dụng cầu cơ, với những người coi nó như một món đồ chơi thông thường, khi chơi, một nhóm chơi đặt tay họ lên cơ và đọc to câu hỏi. Đáp án chỉ là có hoặc không. Đôi khi miếng gỗ cầu cơ di chuyển tới đáp án đúng của câu hỏi, dù những người đặt tay lên đó khẳng định rằng họ không hề dùng tay để di chuyển miếng gỗ. Những người tham gia chiêu hồn lại sử dụng cầu cơ theo cách khác: Đặt 1 ngón tay lên cơ, sau đó thông qua một số nghi thức thần bí, họ đánh vần các chữ cái mà cơ vô thức chỉ đến tạo thành câu và các cụm từ có ý nghĩa. Người ta cho rằng, hành động như thế là do các linh hồn điều khiển, giao tiếp và gửi thông điệp tới chúng ta, dù rằng nguyên nhân thực sự là do hiệu ứng vô thức khiến cơ tay của người chơi chuyển động trong khi họ không biết. Câu chuyện thật sự về bàn cầu cơ cũng bí ẩn y như bí ẩn làm thế nào mà nó hoạt động. Người nghiên cứu về bàn cầu cơ Robert Munch đã nghiên cứu tất cả các câu chuyện về nó từ năm 1992, ông nói rằng không ai biết gì về nguồn gốc của nó, khiến ông thật sự khó hiểu: “Làm sao một thứ vừa khiến người ta sợ lại vừa kì diệu như thế trong lịch sử nước Mỹ lại không ai biết nó ở đâu ra?”. Bàn cầu cơ thực tế gắn liền với nước Mỹ thế kỉ 19 khi mà người ta bị ám ảnh về thuyết duy linh, rằng người sống có thể trò chuyện với người chết.

Thuyết duy linh xuất hiện ở châu Âu, rồi tấn công mạnh mẽ vào nước Mỹ năm 1848 với sự xuất hiện của chị em nhà Fox ở phía Bắc New York. Họ nói rằng mình nhận được lời nhắn từ những linh hồn qua những tiếng gõ trên tường khi hỏi chuyện. Nhờ những câu chuyện của hai chị em đó và nhiều câu chuyện về linh hồn khác trên báo, thuyết duy linh đã có sự ủng hộ của hàng triệu người nửa cuối thế kỉ 19. Thuyết duy linh được người Mỹ ủng hộ rất nhiều vì nó phù hợp với đức tin của tín đồ Thiên chúa giáo, nghĩa là họ có thể tổ chức một buổi gọi hồn đêm thứ bảy mà không cần lo đến chuyện đi nhà thờ vào ngày hôm sau.

Những sự kiện như thế được ủng hộ rộng rãi, thậm chí được coi là hoạt động lành mạnh. Người ta gọi hồn bằng những bảng hoặc là cùng để tay lên chiếc bàn nhỏ rồi chờ đợi nó bị rung lắc – những người tham gia đều khẳng định chẳng có gì xảy ra hết. Động thái này cũng đem lại phần nào sự an ủi trong thời điểm đó do độ tuổi trung bình thời đó chỉ thấp hơn 50: phụ nữ chết khi sinh, trẻ em chết vì bệnh dịch, còn đàn ông thì chết vì chiến trận. Thậm chí cả Marry Todd Lincoln, vợ của tổng thống Lincoln cũng tổ chức lễ gọi hồn tại Nhà Trắng khi đứa con trai 11 tuổi của họ qua đời vì bệnh năm 1862.

Trong thời gian nội chiến, thuyết duy linh được ủng hộ nhiệt tình vì có nhiều người suy sụp vì muốn liên hệ với những người thân yêu ra chiến trận mà không thấy trở về. Nhưng mở cánh cửa địa ngục hay không thì chẳng phải ý kiến của ai khi họ bắt đầu mở Cty Kennard Novelty để sản xuất bàn cầu cơ. Thực tế thì họ đang cố mở ví tiền của người Mỹ. Với sự phát triển mạnh mẽ của thuyết duy linh, theo nhà nghiên cứu duy linh Brandon Hodge thì nó khiến không ít người thất vọng vì mất khá lâu để người ta nhận được một tin nhắn có ý nghĩa từ những linh hồn. Năm 1886, Thời báo Liên Minh đã thông tin rằng Charles Kennard ở Baltimore, Maryland đã làm ra bàn cầu cơ. Năm 1890, ông cùng 4 nhà đầu tư khác – gồm Elijah Bond, một luật sư địa phương và Col. Washington Bowie, kiểm sát viên – thành lập Cty Kennard Novelty để sản xuất và bán những chiếc bảng biết nói này. Chẳng ai trong số họ là nhà duy linh học nhưng tất cả đều là những nhà kinh doanh tài giỏi và nắm bắt được thời cơ. Tuy nhiên, họ vẫn chưa làm được bàn cầu cơ vì thiếu một cái tên cho nó. Ngược lại với những gì người ta tin thì Ouija (bàn cầu cơ – Ouija board) không phải sự kết hợp của một từ tiếng Pháp “oui” nghĩa là yes và từ tiếng Đức “ja”. Theo Murch, dựa theo nghiên cứu của ông thì chị dâu của Bond, Helen Peters đã nghĩ ra cái tên đặc biệt này. Khi cùng ngồi quanh bàn nghĩ đến cái tên cho tấm bảng, cái tên “Ouija” chợt nảy ra và họ hỏi tấm bảng ý nghĩa thì được trả lời đó là “chúc may mắn”. Kỳ quái và đáng sợ nhưng theo Peters thì lúc đó cô đang đeo một chiếc mề đay có ảnh một người phụ nữ, còn ở trên là dòng chữ “ouija”. Theo câu chuyện của những người nghĩ ra tấm bảng này, thì người phụ nữ đó có thể là nhà văn nổi tiếng và nhà hoạt động vì quyền phụ nữ Ouida, người mà Peters kính trọng và Ouija chỉ là đọc nhầm mà thành thôi.

Nhiều người cho rằng bàn cầu cơ có khả năng kết nối giữa thế giới thực và tâm linh.

Những lý giải

Vào thời điểm ban đầu không một ai có thể đưa ra lời giải thích về cách trò chơi này hoạt động, và người ta lúc đó chỉ biết rằng đó là một công cụ hái ra tiền. Và với lịch sử hơn 100 năm kể từ khi ra đời, bàn cầu cơ vẫn là một câu hỏi không lời đáp khi xung quanh nó là những câu chuyện kể truyền miệng, những tiêu đề trên trang nhất các báo, những bộ phim kinh dị được sản xuất. Có người thì cho rằng sự bí ẩn ở bàn cầu cơ nằm ở chỗ nó mang lại rất nhiều lợi ích về kinh tế, dù được truyền tải theo bất kỳ phương tiện nào. Thế nhưng để lý giải được những điều còn bí ẩn của chiếc bàn cầu cơ thì không dễ dàng chút nào. Và đó là lý do bàn cầu cơ thu hút sự chú ý của các nhà tâm lý học ở ĐH British Columbia (Canada) tiến hành thử nghiệm. Ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy ý nghĩ vô thức đóng vai trò nào đó trong các hoạt động mà người tham gia không chủ ý tạo nên. “Nếu bạn lái xe trên một con đường quen thuộc mà bạn vẫn đi hàng ngày, thì nhiều khi đã đến nơi rồi bạn mới nhận ra rằng bạn không hề chủ ý điều khiển xe. Đây được gọi là thây ma nội tại”, Helene Gauchou ở Hội khoa học nghiên cứu tiềm thức (Anh), nói.

Dưới góc độ khoa học thì việc sử dụng bàn cầu cơ chỉ là biểu hiện của hiệu ứng vô thức ở con người.

Nhóm nghiên cứu của Gauchou sử dụng bàn cầu cơ để kiểm tra vai trò của vô thức trong điều khiển hành động. Để đơn giản hóa vấn đề, nhóm nghiên cứu mỗi lần chỉ để một tình nguyện viên đặt tay lên miếng gỗ cầu cơ. Hiệu ứng vô thức được tối đa hóa nếu người chơi tin rằng họ không dùng tay để gây ra chuyển động - đó là lý do tại sao bàn cầu cơ rất thành công khi được cả nhóm cùng chơi. Sau đó, tình nguyện viên thông báo họ sẽ chơi cùng với người nữa. Đối tượng được bịt mắt nên không biết rằng người chơi cùng không hề đặt tay lên miếng gỗ khi cuộc chơi bắt đầu. Cách thử này đã có tác dụng. Một vài tình nguyện viên nghi ngờ người chơi của mình đã tác động - mà không biết rằng họ là người chơi duy nhất. Nhóm nghiên cứu của Goucher hỏi các tình nguyện viên các câu hỏi “có” “không” bằng cách sử dụng bàn cầu cơ. Sau đó, họ lại hỏi các tình nguyện viên những câu hỏi giống hệt, nhưng các tình nguyện viên trả lời bằng cách gõ lên máy tính. Các tình nguyện viên cũng được hỏi xem họ có biết chắc chắn câu trả lời hay chỉ phỏng đoán. Khi dùng máy tính, nếu người chơi không biết câu trả lời, thì đáp án của họ đúng một nửa. Khi dùng bàn cầu cơ, số đáp án chính xác của họ là 65% - cho thấy rằng trong tiềm thức của họ đã có ý niệm về đáp án đúng, và bàn cầu cơ đã giúp họ thể hiện linh cảm đó. Đến lúc này khi giới khoa học đã công nhận giả thuyết ấy và câu chuyện bí ẩn về cầu cơ được khép lại nhưng có vẻ như câu hỏi về chuyện có hay không những linh hồn vẫn còn là điều bí ẩn.

Thái Yên