Động lực mới cho thúc đẩy du lịch ở Lai Châu

Lai Châu là một tỉnh Tây Bắc của Việt Nam, được thiên nhiên ưu ái với cảnh sắc tươi đẹp, khí hậu ôn hoà và đậm đà bản sắc văn hoá dân tộc. Nhiều năm nay, Lâu Châu đã đầu tư, đẩy mạnh khai thác lợi thế về sự đa dạng, phong phú về phong tục tập quán và bản sắc dân tộc của hơn 20 dân tộc anh em, cùng với những "trời phú" về cảnh quan, môi trường để phát triển loại hình du lịch cộng đồng hấp dẫn, thu hút du khách đến khám phá, trải nghiệm.

Tiên cảnh trời ban, văn hoá đậm đà bản sắc dân tộc

Tới Lai Châu vào một ngày gần cuối năm, bao phủ lên khắp không gian Thành phố là một bầu không khí thoáng đãng và thật sự yên bình. Lai Châu nay đã thay da đổi thịt, chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng Nông thôn mới gắn với phát triển du lịch đã thực sự tạo chuyển biến về diện mạo cho nhiều địa phương tại tỉnh Lai Châu. Đến với Thành phố Lai Châu, du khách không khỏi ngợp mắt trước những toà nhà khang trang, du dân cư sạch sẽ và đặc biệt là đường xá rộng rãi, quang đãng Quảng trường Nhân Dân lộng gió giữa mây núi, các công trình công cộng như trung tâm thương mại, công viên tuổi trẻ, nhà hàng khách sạn, rạp chiếu phim... cũng được đầu tư xây dựng để kịp thời phục vụ nhu cầu đời sống của nhân dân.

Ngày nay, nhắc tới Lai Châu là nhắc tới vùng đất của những đỉnh núi cao khi nơi đây sở hữu 6/10 đỉnh núi cao nhất Việt Nam. Lai Châu cũng là nơi cư trú của 20 dân tộc anh em với sự phong phú về lễ hội truyền thống, phong tục, tập quán, tín ngưỡng, ẩm thực, văn hoá đậm đà bản sắc dân tộc. Cùng với cảnh quan "trời ban", khí hậu ôn hoà, mát mẻ quanh năm, nhiều năm nay, người dân Lai Châu đã đầu tư khai thác các thế mạnh tại địa phương để phát triển du lịch cộng đồng, du lịch mạo hiểm, đưa đến nhiều trải nghiệm lớn cho du khách.

Địa hình được cấu tạo bởi những dãy núi chạy dài theo hướng Tây Bắc-Đông Nam đã tạo cho Lai Châu nhiều đèo dốc, nhiều thung lũng hẹp và sâu, cùng vô số sông suối, thác nước chảy qua những cánh rừng nguyên sinh vẫn giữ được vẻ nguyên sơ với số lượng động thực vật vô phong phú. Tiêu biểu là những danh thắng như động Tiên Sơn, thác Tắc Tình, suối khoáng nóng Vàng Pó, cao nguyên Sìn Hồ, khu rừng nguyên sinh Pu Sam Cáp với các hang động liên hoàn Thiên Môn, Thủy Tinh, Thiên Đường... Những đỉnh núi cao trên 1.700m ở khu vực Phan Xi Păng, Tà Tổng với khí hậu trong lành, mát mẻ, quanh năm mây phủ đặc biệt thích hợp với loại hình du lịch thám hiểm, mang đến cho du khách những chuyến đi đầy trải nghiệm, hồi hộp và thực sự hòa mình với thiên nhiên.

Một trong những trải nghiệm nghẹt thở nhất đối với du khách đó là được một lần chinh phục Bạch Mộc Lương Tử - Kỳ Quan San. Bạch Mộc Lương Tử không còn là nơi xa lạ gì đối với những người đam mê Trekking. Nếu so với Phan Xi Păng thì đối với nhiều người kinh nghiệm, chinh phục Bạch Mộc Lương Tử có phần "dễ ăn" hơn khi độ dốc không quá lớn trải trên cung đường dài. Mức độ mạo hiểm vì thế mà sẽ giảm đi, cuộc chinh phục sẽ trở thành một trải nghiệm mới trong lòng du khách ở độ cao 3.045m so với mực nước biển. Điều khiến mỗi du khách tới Lai Châu mong muốn chinh phục Bạch Mộc Lương Tử đó chính là vì nơi đây được mệnh danh là thiên đường mây, tại đây du khách có thể ngắm nhìn biển mây bồng bềnh cuộn sóng như một thiên đường dưới hạ giới.

Không chỉ được thiên nhiên ưu đãi những cảnh đẹp ngút mắt tựa tiên cảnh, Lai Châu còn có nền văn hóa phong phú và đa dạng từ 20 dân tộc anh em cùng chung sống như Kinh, Mong, Thái, Khơ Mú, Tày, Mường..., đặc biệt có những dân tộc chỉ có ở Lai Châu như người Mảng, người Si La. Những phiên chợ vùng cao, những lễ hội truyền thống, ẩm thực dân gian, sản phẩm thủ công... vừa là nếp sinh hoạt văn hóa đặc sắc, vừa là những di sản quý giá của cả cộng đồng. Những ai một lần đến với Lai Châu đều không thể quên được điệu múa xoè vẫn giữ được vẹn nguyên bản sắc dân tộc. Theo ông Trần Bảo Trung (Phó Chủ tịch UNBD xã Phong Thổ): "Văn hoá văn nghệ tại Lai Châu nói chung và tại Phong Thổ nói riêng đều giữ được những nét nguyên sơ, đặc sắc nhất của văn hoá dân tộc như điệu múa xoè, văn hoá Then, đàn tính và đặc biệt là ẩm thực không lẫn với bất kì nơi đâu".

Bên cạnh đó, các nghề thủ công truyền thống của người dân tộc thiểu số cũng được chú trọng khôi phục, gìn giữ, phát triển và hoàn toàn có thể trở thành một sản phẩm gắn với du lịch trải nghiệm như nghề dệt của người Thái, Lự; nghề làm bánh của dân tộc Giáy; nghề thuốc của người Dao. Bên cạnh đó, tỉnh Lai Châu cũng có chủ trương kết hợp việc bảo tồn nghề thủ công truyền thống với phát triển du lịch cộng đồng thông qua hoạt động trình diễn, giới thiệu và bán các sản phẩm lưu niệm tại các điểm du lịch, nhà văn hóa các xã, bản, trong đó nổi bật là chợ phiên tại bản Sin Suối Hồ đã ghi đậm dấu ấn với nhiều du khách.

Từ năm 2018 đến nay, tỉnh Lai Châu đã tổ chức 16 lễ hội tiêu biểu của các dân tộc Thái, Mông, Si La, Hà Nhì, Mảng...; tổ chức 1 lớp truyền dạy chữ Nôm dân tộc Dao tại huyện Sìn Hồ; duy trì tổ chức thường niên 40 lễ hội; sưu tầm, bảo tồn 6 làn điệu dân ca, dân vũ các dân tộc Si La, Mông, Hà Nhì... Những lễ hội và nét văn hoá này cũng là một trong những điểm nhấn của du lịch Lai Châu trong nhiều năm gần đây.

Tín hiệu vui từ du lịch cộng đồng

Bắt đầu làm du lịch cộng đồng không phải quá sớm nhưng Lai Châu cũng đã có nhiều tín hiệu khả quan từ mô hình du lịch mang tính giảm nghèo bền vững này.

Đáng nói trong số đó có bản Hon (huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu). Xã Bản Hon gồm Bản Hon 1 có gần 90 hộ và Bản Hon 2 có gần 70 hộ sinh sống. Đây là nơi cư trú của cộng đồng dân tộc Lự và Mông, trong đó, dân tộc Lự chiếm 90%. Điểm đặc trưng ở Bản Hon là nơi đây vẫn còn lưu giữ nguyên vẹn bản sắc văn hóa phong phú, đặc sắc, tiêu biểu là kiến trúc nhà ở, ẩm thực, trang phục và nghề thủ công truyền thống của đồng bào Lự.

Đến với bản Thẳm, du khách sẽ không khỏi bất ngờ trước môi trường cảnh quan nơi đây khi gần chuồng trại gia súc gia cầm đã được di dời khỏi bản theo tiêu chí chuồng trại tách rời nơi ở. Trưởng bản Thẳm Tào Văn Ngẩn cho biết, cái cốt yếu của làm du lịch cộng đồng là phải giữ được môi trường sạch sẽ, tuy nhiên phong tục tập quán của người dân nơi đây xưa nay vẫn vậy, gia súc ở chung với người, để có thể vận động người dân thay đổi tập quán là điều rất khó. Trước sự nhiệt thành, quyết tâm của những người mở đường đã góp phần thay đổi phong tục tập quán xưa cũ không phù hợp của bà con. Đến nay, 100% người dân tại bản Thẳm đã thực hiện xong việc dời chuồng trại ra khỏi nơi ở, du lịch cộng đồng cũng có những tín hiệu khởi sắc.

Ông Nguyễn Văn Tưởng, Chủ tịch UBND xã Bản Hon cho biết: "Từ đầu năm 2020 tới nay, xã bản Hon đã tiếp đón khoảng 7500 lượt khách với doanh thu hơn 300 triệu đồng từ du lịch cộng đồng. Định hướng sắp tới, bản Hon tiếp tục có những biện pháp để phát triển cơ sở lưu trú và khai thác các nguồn lực tại chỗ"

Một điểm đến khác được nhiều người yêu thích trong thời gian gần đây là Sì Thâu Chải cũng đã có những đổi thay tích cực từ việc làm du lịch cộng đồng. Sì Thâu Chải rất phù hợp để trở thành một điểm đến lý tưởng khi hội tụ đủ nhiều yếu tố như bảo lưu nhiều giá trị văn hóa độc đáo, có thể khai thác để phát triển du lịch như phong tục tập quán, lễ hội, trang phục, lá thuốc, nghề truyền thống,… đây là những “di sản sống”, được trao truyền từ đời này sang đời khác. Ngoài ra, Sì Thâu Chải còn là nơi có thắng cảnh thiên nhiên hùng vĩ, khí hậu trong lành, mát mẻ quanh năm, con người thân thiện, hiếu khách. Trước đây, người dân còn e ngại khi có khách du lịch ghé qua. Tuy nhiên, từ khi có chính sách phát triển du lịch cộng đồng, người dân được hướng dẫn tận tình các kỹ năng làm du lịch, vận động làm homestay và từ đó có nhiều khởi sắc.

Sin suối hồ - cú hích mới của du lịch Lai CHâu

Rời xa trung tâm thành phố Lai Châu khoảng 30km, ngược lên núi Sơn Bạc Mây, nằm cheo leo trên đỉnh núi cao hơn 1.400m là bản Sin Suối Hồ của người Mông. Nơi đây quanh năm khí hậu mát mẻ, được bao phủ bởi dải khăn mây trắng đan xen giữa những ngọn núi cao trùng điệp của vùng Tây Bắc nguyên sơ. Tưởng rằng đây Sin Suối Hồ sẽ là một nơi thầm lặng, im ắng nhưng thực ra, tại đây hiện đang có 20 hộ dân tự làm du lịch cộng đồng, mỗi năm thu hút hàng nghìn lượt khách tới tham quan. Nhìn thành quả của người dân Sin Suối Hồ, chắc hẳn rằng sẽ không ai nghĩ rằng bản này mới chỉ thay da đổi thịt khoảng 5 năm gần đây.

Trước năm 2000, nhắc tới Sin Suối Hồ là nhắc tới một làng bản xa xôi, hẻo lánh, một làng bản nghèo đúng nghĩa. Rất nhiều người lớn trong bản nghiện thuốc phiện, nhẹ thì cũng hút thuốc lào, rượu chè say sưa... Bắt đầu từ năm 1995-2005, anh Vàng A Chỉnh (Trưởng bản Sin Suối Hồ) là người tiên phong vận động người dân cai nghiện. Đến năm 2014, bản Sin Suối Hồ thành công trong việc vận động cai nghiện. Cai nghiện thành công rồi, người trưởng bản lại đau đáu việc làm thế nào để mọi người chí thú làm ăn, trong khi bản Sin Suối Hồ 100% là đồng bào dân tộc Mông, quanh năm chỉ có làm nương rẫy và lên rừng làm lẻ tẻ tự phát. Ông Chỉnh tâm niệm, việc đầu tiên cần phải làm đó là thay đổi cảnh quan, nếp sống và khu nhà ở của chính mình. Nghĩ là làm, ông Chỉnh tự mình tu sửa, dọn dẹp sạch sẽ cảnh quan xung quanh nhà rồi dần dần vận động mọi người cùng làm.

"Thay đổi suy nghĩ của mọi người khó lắm, lúc ban đầu tôi vận động mọi người cùng đóng góp để xây đường đá, đường bê tông thuận tiện cho đi lại sinh hoạt nhưng ai cũng kêu là đường đất bao lâu nay đi vẫn không vấn đề gì" - ông Vàng A Chỉnh chia sẻ.

Không bỏ cuộc, người trưởng bản tiếp tục vận động anh em bản làng cùng chung tay sửa sang lại tất cả khu vực đất đai, nhà cửa của bản, sửa hết từ cổng chào cho đến đường bản. Rồi tiếp tục vận động nhà ai có điều kiện thì làm dịch vụ homestay đón khách du lịch, nhà không có điều kiện thì nuôi lợn, nuôi gà, trồng rau cung cấp thực phẩm. Mỗi nhà mỗi người mỗi việc, cả bản cùng chung tay làm, nhà này xong thì giúp nhà khác. Tiếng lành đồn xa, Sin Suối Hồ ngày nay đã có đường giao thông thuận tiện, xe oto 16 chỗ có thể lên tận bản. Cũng vì lẽ đó là bản làng này đã trở thành một điểm trải nghiệm du lịch không thể thiếu mỗi khi tới Lai Châu.

Người này đến thấy đẹp rồi mách cho người kia. Đến nơi rồi, không chỉ được chiêm ngưỡng cảnh đẹp, hòa mình vào thiên nhiên, du khách còn trầm trồ với bản "5 không" đó là không hút thuốc phiện, không hút thuốc lào hay thuốc lá, không đàn đúm rượu chè, không cờ bạc, không xả rác bừa bãi. Ở chợ phiên ngày thứ bảy, không có cảnh đàn ông dân tộc Mông say rượu ngồi ngủ quên ở đường, ở chợ không được phép buôn bán rượu, không bán thuốc lá, thuốc lào. Tới năm 2015, Sin Suối Hồ chính thức được công nhận là bản du lịch cộng đồng.

Đến với Sin Suối Hồ, du khách không khỏi trầm trồ với vẻ đẹp của nơi đây. Một bản làng nhỏ xinh nằm giữa biển mây với đường làng ngõ xóm sạch đẹp. Đặc biệt, ý thức giữ gìn vệ sinh môi trường cảnh quan tại đây rất được coi trọng, mọi người tự giác bảo nhau luôn phải làm cho cảnh sắc luôn sạch sẽ, ngăn nắp.

Trưởng bản Vàng A Chỉnh tâm sự, anh đã phải cắt bớt đất của gia đình để làm chợ, đủ để làm thành những dãy chợ dài lợp mái, có một khoảng sân để người đến chợ có thể biểu diễn văn nghệ, hát hò giao duyên, có cả gian hàng ẩm thực và tắm thuốc nam… đúng kiểu chợ vùng cao.“Nhà không nhiều đất đâu nhưng không hiến đất thì ở bản không có chợ. Giờ có chợ thì bà con bán hàng ngay tại đây, du khách cũng đến để mua hàng của mình, khi đó dân mới có thu nhập" - anh Vàng A Chỉnh chia sẻ.

"Hàng ngày, nhà nào cũng đều đặn quét dọn nhà cửa sạch sẽ. Việc này cũng được dạy cho các cháu nhỏ có ý thức giữ gìn vệ sinh môi trường chung từ tấm bé. Mỗi chiều, các cháu tự bảo nhau lấy chổi quét dọn đường bản. Thùng đựng rác được đặt khắp quanh bản, mọi người cũng bảo nhau không vứt rác bừa bãi, phải để rác đúng nơi quy định" - anh Vàng A Chỉnh chia sẻ.

Đến nay, thu nhập của các hộ gia đình trong bản đều tăng từ việc làm du lịch. Nhiều nơi khác đang đến Sin Suối Hồ để học tập kinh nghiệm, mô hình du lịch cộng đồng tại đây cũng đã được nhân rộng ra nhiều địa phương khác trên toàn tỉnh Lai Châu.

Từ năm 2015, khi Sin Suối Hồ được công nhận là bản du lịch cộng đồng, các công ty Lữ hành đã đưa những đoàn khách lên đây tham quan. Dù là một điểm du lịch cộng đồng còn khá mới nhưng theo Sở VHTTDL tỉnh Lai Châu, từ khi được công nhận, đã có trên 30.000 lượt khách du lịch tới Sin Suối Hỗ mỗi năm. Làm du lịch cộng đồng, người dân có thêm sinh kế, có điều kiện cho con cái đi học. Không chỉ lo chỗ ăn, ngủ cho khách du lịch, mọi người còn làm hướng dẫn viên du lịch, đưa khách thường thăm bản, ngắm ruộng bậc thang, cùng làm nương rẫy, thu hoạch và sấy thảo quả, đi xem thác Trái tim… Sin Suối Hồ chỉ là một trong rất nhiều cái tên khác của Lai Châu như Lao Chải, Sìn Hồ, Sì Thau Chải... cũng đã có được tín hiệu vui từ du lịch cộng đồng, mở ra một hướng đi mới, bền vững cho du lịch miền biên viễn.

"Sin Suối Hồ mang ý nghĩa tức là dưới suối có vàng, ngụ ý nói sự giàu có. Tuy nhiên, người ở đây chỉ mới thoát nghèo từ khi làm du lịch cộng đồng và nông nghiệp mới. Điều quan trọng là mình phải là người làm trước, để cho bà con thấy trực tiếp lợi ích nhận được từ làm du lịch. Từ đó mới có thể vận động bà con cùng làm"
- Vàng A Chỉnh

Bài: Khánh Huy
Ảnh: Khánh Huy, Chí Thành, Nguyễn Quyết