“Đặt gạch” dự án và câu chuyện đấu thầu

Tại buổi tọa đàm khoa học “BOT – Chính sách và giải pháp” diễn ra sáng ngày 8-9, luật sư Nguyễn Tiến Lập, trọng tài viên Trung tâm Trọng tài quốc tế Việt Nam, cho biết, ông đã theo dõi và quan sát BOT từ năm 1998 đến thời điểm Việt Nam có nghị định đầu tiên về BOT. Đến năm 2008 ông đã dự kiến được những gì xảy ra hiện nay.

Ông Lập chia sẻ thêm: "Khi đó, tôi và nhiều chuyên gia đã đoán được hệ lụy xảy ra từ các dự án BOT như ngày hôm nay".

Đồng quan điểm, luật sư Trương Thanh Đức, Chủ tịch HĐTV Cty Luật Basico, cho rằng, đối với BOT thì điều quan trọng nhất vẫn là vốn. Tuy nhiên ở Việt Nam chúng ta lại có nhiều nhà đầu tư không cần vốn. Họ chỉ cần "đặt gạch" vào dự án còn lại vốn là Nhà nước lo.

Cụ thể: "Khi muốn thực hiện các dự án BOT, nhà đầu tư chỉ lo làm sao vào được dự án, đặt được là "ăn chắc mặc bền", còn vốn chủ yếu là Nhà nước và các Ngân hàng lo. Ví dụ như dự án cao tốc Hà Nội - Hải Phòng, chủ đầu tư chỉ phải lo hơn 10% vốn, nguồn vốn còn lại là vay Ngân hàng", ông Đức chia sẻ.

Ông Đức cảm thấy băn khoăn: "Tôi thấy không ổn khi nhiều quận, huyện cũng có thể ký hợp đồng BOT với chủ đầu tư có tổng mức đầu tư hàng trăm tỷ đồng. Sở dĩ có chuyện đó vì dự án BOT không có rủi ro về vốn gốc, vốn lãi nên chỉ cần “đặt gạch” vào dự án là xong".

Về vấn đề này, ông Nguyễn Nam Cường, nguyên chuyên viên cao cấp, Văn phòng chính phủ, Vụ trưởng – Tổng lãnh sự Việt Nam tại Lào, cũng cho rằng: Một số chủ đầu tư đang thực hiện dự án BOT theo hình thức “tay không bắt giặc”. Bởi họ không cần kinh nghiệm, không cần quá nhiều vốn. Sau khi vào được dự án, hầu hết vốn sẽ đi vay, còn việc thực hiện thì sẽ thuê đơn vị thi công.

Theo ông Cường, BOT là mảnh đất màu mỡ vì nó là đất của nhóm quan hệ thân hữu, không có tính công bằng ở đây bởi nếu công bằng thì ai cũng làm được với kiểu "tay không bắt giặc" như vậy. Không có kinh nghiệm, không vốn, nếu được quyết định thì sẽ đi vay. Điều nguy hiểm hơn là không phải vay Ngân hàng thương mại mà vay hẳn Ngân hàng chính sách.

Thực tế, một số nước ở khu vực Đông Nam Á không có các trạm BOT giao thông. Ví dụ như ở Lào không có BOT giao thông bởi lưu lượng giao thông không đáng thu. Nhà nước tự bỏ ra toàn bộ kinh phí để xây các công trình giao thông và không lập trạm thu phí. Các dự án BOT ở Lào chủ yếu là mạng lưới điện. Chính phủ Lào kêu gọi các nhà đầu tư làm lưới điện. Họ quy hoạch điện trong các thành phố đâu ra đấy, rất văn minh và khoa học.

Hay tại vùng Đông Bắc Thái Lan, cả 18 tỉnh thuộc khu vực này không hề có một trạm BOT nào dù đường giao thông nước này tốn kém hơn nhiều lần so với Việt Nam. Họ chỉ thỉnh thoảng bảo dưỡng, sửa chữa nhưng không thu phí.

Ông Trương Thanh Đức cho biết thêm: Kết luận của Thanh tra Chính phủ cho thấy Nhà nước chủ yếu chỉ định thầu. Trong khi nhiều người cho rằng phải đấu thầu mới khách quan.

Theo ông Đức, ở các dự án BOT, nếu đấu thầu có khi còn nguy hiểm hơn bởi khi đó sẽ xuất hiện toàn "quân xanh quân đỏ". Lúc này, đấu thầu lại là biện pháp để người ta hợp thức hóa chỉ định thầu một cách êm xuôi.

“Sau khi đã vào được dự án, nhà đầu tư lại tiếp tục chọn nhà thầu bằng phương pháp chỉ định. Họ đưa ra chi phí càng cao càng tốt để kéo dài thời gian thu phí. Thế nên mới có chuyện sau khi kiểm tra, các cơ quan chức năng đã giảm được hơn 100 năm thu phí ở các dự án PPP trên cả nước”, ông Đức chia sẻ.

Hà Linh / PL&XH