Cận cảnh mâm “Cỗ Bát Tràng” – Di sản sống giữa lòng làng gốm

16:56 | 31/10/2025

Không chỉ nổi tiếng với gốm sứ ngàn năm, làng Bát Tràng (Gia Lâm, Hà Nội) còn lưu giữ một kho tri thức ẩm thực tinh tế: “Cỗ Bát Tràng” – mâm cỗ kết tinh văn hóa, tín ngưỡng và mỹ cảm của người dân vùng ven sông Hồng. Ngày 18/8/2025, tri thức nấu cỗ Bát Tràng được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ghi danh Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia – khẳng định giá trị đặc sắc của một “di sản sống” vẫn hiện hữu từng ngày.

Cận cảnh mâm “Cỗ Bát Tràng” – Di sản sống giữa lòng làng gốm

Mâm cỗ Bát Tràng tiêu chuẩn với 8 món: gà hấp lá chanh, su hào xào mực, bò sốt tiêu đen, nem tôm, tôm xào thập cẩm, chim hầm hạt sen, canh măng mực và canh bóng – vừa đủ sắc, hương, vị và sự cân đối âm dương.

Mâm cỗ Bát Tràng được ví như “bản đồ thu nhỏ” của văn hóa vùng đồng bằng Bắc Bộ. Số lượng bát, đĩa trong mâm mang nhiều tầng ý nghĩa: 4 bát, 6 đĩa tượng trưng cho sự viên mãn, đủ đầy; còn 6 bát, 8 đĩa, thường thấy trong dịp Tết hoặc các ngày trọng đại, được gọi là “cỗ bát trân”, hàm ý phát tài, phát lộc. Nhà nào giản dị hơn sẽ bày cỗ với 4 bát và 4 đĩa, tượng trưng cho 4 phương và 4 mùa.

Khác với nhiều vùng quê Bắc Bộ, cỗ Bát Tràng đặc biệt bởi cách bày trí. Tất cả món ăn đều được đặt trên bộ bát đĩa gốm Bát Tràng, từ hoa văn sen xanh cho đến men ngọc cổ.

Ở vị trí trung tâm, món canh măng mực chính là “dấu ấn nhận diện” của mâm cỗ truyền thống làng Bát Tràng, một đặc sản đã tồn tại hàng trăm năm và gần như không thể thay thế.

Măng khô Yên Bái giòn thơm, mực cái Thanh Hóa dày ngọt, được xào lửa chuẩn cho tới khi nghe tiếng “lách tách” – bí quyết của các bà, các mẹ trong làng. Măng, mực và thịt thăn sau khi xào riêng sẽ được nấu chung với nước dùng ninh từ gà luộc và tôm khô. Món canh hoàn thiện có màu sắc hài hòa, tinh tế như một bát bún thang: lớp dưới là măng, mực và thịt thăn, bên trên điểm giò lụa trắng hồng, trứng tráng vàng óng thái chỉ, cùng vài sợi mực nâu óng ánh.

Điểm nổi bật nhất của cỗ Bát Tràng chính là sự tỉ mỉ, tinh tế trong từng món ăn. Theo các nghệ nhân ẩm thực địa phương, mâm cỗ phải có sự cân đối âm dương, ngũ hành, màu sắc và hương vị. Món ăn không chỉ ngon mà còn phải đẹp mắt, trình bày hài hòa, tạo nên tổng thể mang tính nghệ thuật.

Không đơn thuần là mâm cơm sum họp gia đình, cỗ Bát Tràng là sự kết hợp hài hòa giữa ẩm thực, tín ngưỡng và mỹ cảm, phản ánh nếp sống, tư duy và bản sắc của cả cộng đồng làng nghề. Mỗi mâm cỗ không chỉ để ăn mà còn để thờ cúng tổ tiên, thần linh – một hành vi tâm linh gửi gắm lòng biết ơn và cầu mong phúc lộc.

Ngoài canh măng mực, một món ăn khác cũng rất đặc biệt trên mâm cỗ Bát Tràng đó là su hào xào mực. Su hào nạo tươi mát kết hợp với mực khô dai giòn. Ngoài ra, món ăn còn có thể thêm trứng rán, thịt nạc luộc, thịt gà, giò và nấm hương.

Ngày 18/8/2025, “Tri thức nấu cỗ Bát Tràng” chính thức được ghi danh Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia – minh chứng cho sức sống bền bỉ của một làng nghề biết gìn giữ và làm mới truyền thống qua từng thế hệ.

Trong xu hướng phát triển du lịch trải nghiệm, cỗ Bát Tràng hứa hẹn trở thành sản phẩm du lịch độc đáo. Du khách đến làng gốm không chỉ được xem làm gốm, mua đồ gốm, mà còn có thể trải nghiệm chế biến và thưởng thức mâm cỗ truyền thống