Ngày 18/11/2024, Văn phòng Trung ương Đảng có Thông báo số 108-KL/TW về Kết luận của Tổng Bí thư Tô Lâm tại buổi làm việc với Ban Cán sự Đảng Bộ Tư pháp, trong đó yêu cầu “đổi mới công tác phổ biến giáo dục pháp luật (PBGDPL) và tập trung xây dựng văn hoá tuân thủ pháp luật”. Vấn đề văn hóa tuân thủ pháp luật được Tổng Bí thư Tô Lâm nêu ra trong bối cảnh đất nước ta đang bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc; xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân; yêu cầu của Đảng, Nhà nước về đổi mới tư duy trong xây dựng pháp luật và tổ chức thi hành pháp luật. Để đáp ứng yêu cầu, bối cảnh đó, một trong những nhiệm vụ là bảo đảm thượng tôn Hiến pháp và pháp luật.

Ngày 30/4/2025, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, trong đó chỉ đạo: tập trung xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật, bảo đảm thượng tôn Hiến pháp và pháp luật. Việc tuân thủ pháp luật đóng vai trò vô cùng quan trọng và mang tính chất sống còn đối với sự ổn định và phát triển bền vững của quốc gia. Việc xây dựng một xã hội văn minh, hiện đại, thượng tôn hiến pháp và pháp luật, tuân thủ pháp luật là mục tiêu mà Đảng và Nhà nước ta đang hướng tới. Để đạt được mục tiêu kỳ vọng đó, thì việc hình thành, duy trì cũng như phổ biến “văn hóa tuân thủ pháp luật” trong mỗi cá nhân, tổ chức và toàn xã hội là yếu tố then chốt.

Theo lãnh đạo Sở Tư pháp TP Hà Nội, trong bối cảnh thực hiện tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước, quản lý xã hội đã và đang đặt ra những yêu cầu về trình độ, năng lực, phẩm chất đạo đức và đặc biệt là văn hoá tuân thủ pháp luật trong đảng viên, cán bộ, công chức, viên chức. Là một yếu tố đã được nhận diện - mặt trái của kinh tế thị trường - sự chống phá của các thế lực thù địch trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội đã tác động đến tâm tư, tình cảm, đạo đức, lối sống và hành vi ứng xử của đội ngũ cán bộ, đảng viên và Nhân dân. Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã nhấn mạnh: “Xây dựng con người Việt Nam thời đại mới, gắn kết hài hòa giữa giá trị truyền thống và giá trị hiện đại”. Vì vậy, việc xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật đối với đội ngũ cán bộ, đảng viên là nhiệm vụ rất quan trọng để đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay.

Văn hóa tuân thủ pháp luật được coi là có vai trò quan trọng không thể thiếu trong sự nghiệp xây dựng, hoàn thiện pháp luật, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và tinh thần thượng tôn Hiến pháp, pháp luật. Việc phát triển văn hóa tuân thủ pháp luật vừa nhằm tạo động lực nâng cao tri thức pháp luật, hướng tới ứng xử, quan hệ với pháp luật một cách văn minh, phù hợp với giá trị chân - thiện - mỹ; vừa góp phần khơi dậy và lan tỏa các giá trị tốt đẹp của văn hóa pháp luật trong cộng đồng và toàn xã hội.

Văn hóa tuân thủ pháp luật của cán bộ, Nhân dân là một trong những yếu tố quan trọng trong quá trình xây dựng và duy trì một hệ thống pháp luật minh bạch, công bằng và hiệu quả. Mối quan hệ này có sự tác động qua lại giữa hai nhóm đối tượng và có ảnh hưởng sâu rộng đến nền tảng pháp lý của một quốc gia.

Trưởng phòng PBGDPL – Sở Tư pháp TP Hà Nội, thạc sĩ Vũ Thị Thanh Tú thông tin, thời gian qua, công tác tuyên truyền, PBGDPL của TP Hà Nội đã huy động sự vào cuộc ngày càng tích cực của các tổ chức đoàn thể chính trị, xã hội, nghề nghiệp, các phương tiện thông tin đại chúng trong thực hiện hoạt động PBGDPL.

Thành phố đã luôn chủ động, tích cực, sáng tạo triển khai thực hiện hướng dẫn, chỉ đạo công tác PBGDPL theo từng thời điểm, phù hợp với từng đối tượng, địa bàn, đẩy mạnh các hoạt động ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác PBGDPL, phát huy các mô hình, cách làm sáng tạo, hiệu quả trong công tác PBGDPL, vận động triệt để trong lồng ghép phối hợp thực hiện các nhiệm vụ hoạt động chuyên môn, các cuộc vận động, phong trào trong cán bộ, công chức, viên chức và Nhân dân… để góp phần thực hiện thành công các nhiệm vụ chính trị của Thủ đô, đất nước.

Công tác PBGDPL trên địa bàn TP được chú trọng, nội dung trọng tâm, trọng điểm, bám sát nhiệm vụ chính trị và tình hình thực tiễn của TP phù hợp từng đối tượng, địa bàn; đổi mới, đa dạng hoá các hình thức phổ biến giáo dục pháp luật; triển khai thực hiện thường xuyên, liên tục, vừa sâu, vừa rộng, ngày càng thu hút đông đảo được đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, người lao động, học sinh, sinh viên và Nhân dân trên địa bàn tham gia tạo thành phong trào tìm hiểu pháp luật, thực hiện theo pháp luật sôi nổi trên địa bàn Thủ đô;

Theo thạc sĩ Vũ Thị Thanh Tú, bên cạnh thực hiện hình thức PBGDPL truyền thống, các ngành, cơ quan đơn vị, địa phương đã tổ chức sáng tạo, áp dụng nhiều hình thức, mô hình PBGDPL mới hiệu quả, tiết kiệm được nguồn lực, phù hợp với đối tượng, địa bàn và tình hình kinh tế-xã hội ở địa phương, đẩy mạnh việc ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật. Đã góp phần hình thành thói quen chủ động học tập, nâng cao ý thức tự giác tuân thủ, chấp hành pháp luật của cán bộ, công chức, viên chức và Nhân dân; gắn kết chặt chẽ với hòa giải ở cơ sở, tư vấn pháp luật, trợ giúp pháp lý và hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp; chú trọng các vấn đề dư luận xã hội quan tâm hoặc cần định hướng dư luận xã hội.

Thành phố đã kịp thời ban hành, hoàn thiện hệ thống quy định, chính sách, tạo cơ sở pháp lý quan trọng cho công tác PBGDPL được thực hiện đồng bộ, toàn diện, chặt chẽ và đi vào nền nếp gắn với trách nhiệm của từng công dân, cá nhân, tổ chức, trách nhiệm của các cơ quan Nhà nước, các tổ chức đoàn thể trong việc triển khai thực hiện công tác này; đồng thời là cơ sở pháp lý quan trọng để lãnh đạo các cấp, các ngành, các cơ quan, đơn vị quan tâm hơn nữa đến công tác PBGDPL, qua đó đầu tư cả về nguồn nhân lực, kinh phí và cơ sở vật chất đáp ứng ngày càng tốt hơn cho công tác PBGDPL.

Các Kế hoạch PBGDPL hàng năm của TP đều đưa nội dung “Đổi mới công tác PBGDPL và tập trung xây dựng văn hoá tuân thủ pháp luật” là kim chỉ nam trong các hoạt động PBGDPL của cấp, các ngành từ TP đến cơ sơ. Bên cạnh đó, TP chú trọng lồng ghép xây dựng tuân thủ văn hoá pháp luật qua xây dựng Chương trình người Hà Nội thanh lịch văn minh, là 1 trong 10 Chương trình công tác trọng tâm của Đảng bộ TP Hà Nội (Chương trình số 04-CTr/TU của Thành uỷ Hà Nội về phát triển văn hoá, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh giai đoạn 2020-2025; Chương trình số 06-CTR/TU ngày 17/3/2021 về phát triển văn hoá, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh giai đoạn 2021-2026).

Tuân thủ, xây dựng văn hoá pháp luật cũng được TP đưa vào trong các Kế hoạch triển khai Ngày pháp luật Việt Nam hàng năm, với khẩu hiệu như “Xây dựng văn hoá pháp luật gắn với xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh”; “Mỗi người dân là một tuyên truyền viên pháp luật...”. Bên cạnh đó, TP cũng đã ban hành 2 Bộ Quy tắc ứng xử, lồng ghép văn hoá tuân thủ pháp luật trong văn hoá đời sống của cán bộ, công chức, viên chức và Nhân dân. Quy tắc ứng xử công cộng của người dân trên địa bàn TP Hà Nội; Quy tắc ứng xử của cán bộ, công chức, viên chức thuộc thẩm quyền quản lý của cơ quan trên địa bàn TP Hà Nội.

Trong Luật Thủ đô tại khoản 1 Điều 21 đưa ra xây dựng văn hoá “Việc bảo vệ và phát triển văn hóa Thủ đô phải xứng tầm với truyền thống nghìn năm Thăng Long - Hà Nội; xây dựng Hà Nội là trung tâm hội tụ, kết tinh văn hóa của cả nước; xây dựng văn hóa người Hà Nội hào hoa, thanh lịch, nghĩa tình, văn minh, tiêu biểu cho văn hóa, lương tri và phẩm giá con người Việt Nam”.

Nhờ vậy, việc gắn văn hoá với việc tuân thủ pháp luật, coi tuân thủ pháp luật là một tiêu chuẩn của con người văn hoá, xây dựng con người Hà Nội đã làm cho ý thức tự tôn tìm hiểu pháp luật, tuân thủ pháp luật được nâng cao. Cụ thể rất nhiều cuộc thi tìm hiểu pháp luật trên địa bàn TP Hà Nội thu hút đông đảo cán bộ, công chức, viên chức và Nhân dân trên địa bàn tham gia, trở thành thành phong trào tìm hiểu pháp luật sôi nổi trên địa bàn Thủ đô Đồng thời qua đó cũng giúp cho việc tuân thủ pháp luật trên địa bàn Thủ đô được nâng lên rõ rệt.

Công tác PBGDPL trên địa bàn TP trong những năm qua đã kịp thời đưa pháp luật vào cuộc sống, góp phần quan trọng tạo nên chuyển biến về tình hình tuân thủ pháp luật, ý thức chấp hành pháp luật của cán bộ, Nhân dân Thủ đô, xây dựng người Hà Nội sống và ứng xử có văn hoá pháp lý, văn minh, thanh lịch, góp phần ổn định tình hình an ninh, chính trị và trật tự xã hội, phát triển kinh tế- xã hội trên địa bàn Thủ đô.

Theo Phó Giám đốc Sở Tư pháp TP Hà Nội – Phó Chủ tịch Hội đồng phối hợp PBGDPL TP Phạm Thị Thanh Hương, trong bối cảnh yêu cầu đổi mới tư duy trong công tác xây dựng, tổ chức thi hành pháp luật, đổi mới công tác PBGDPL và xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật trong cán bộ, Nhân dân, Sở Tư pháp TP Hà Nội đã đề xuất các giải góp phần đổi mới công tác PBGDPL và xây dựng “văn hóa tuân thủ pháp luật” trên địa bàn TP Hà Nội.

Trong đó, tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật và cơ chế thực thi rõ ràng, minh bạch, khả thi, hiệu quả, dễ tiếp cận và áp dụng trên thực tiễn; cơ quan và các lực lượng thực thi pháp luật phải hoạt động hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả; Tiếp tục đổi mới tư duy lập pháp theo hướng vừa bảo đảm yêu cầu quản lý Nhà nước, vừa khuyến khích sáng tạo, giải phóng toàn bộ, khơi thông và tập trung mọi nguồn lực để phát triển. Thường xuyên đánh giá hiệu quả hiệu quả pháp luật sau ban hành.

Đẩy mạnh công tác PBGDPL để Nhân dân hiểu đầy đủ nội dung của các văn bản pháp luật được ban hành trong từng giai đoạn, đặc biệt là các văn bản pháp luật mới ban hành. Các hình thức tuyên truyền, phổ biến cần được xây dựng cho phù hợp với từng đối tượng trong xã hội nhằm hướng đến hiệu quả của công tác tuyên truyền.

Coi việc tuân thủ pháp luật là một thành tố quan trọng của văn hoá, đó là khi đánh giá tuân thủ pháp luật cần được đánh giá là một trong tiêu chí cứng để đánh giá về tiêu chí văn hoá trong đời sống dân cư (văn hoá trong gia đình, trong cộng đồng, trong cơ quan, đơn vị), văn hoá tuân thủ pháp luật trong tiêu chí đánh giá nhiệm vụ tại cơ quan, đơn vị. Văn hoá tuân thủ pháp luật gắn chặt với nhiệm vụ triển khai hoạt động, chương trình văn hoá như gắn nhiệm vụ xây dựng văn hoá tuân thủ pháp luật với xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh, tôn trọng pháp luật trên địa bàn TP.

Đặc biệt, nghiên cứu, xây dựng Khung tiêu chí cụ thể để lấy kết quả triển khai thực hiện công tác PBGDPL là một trong những tiêu chí đo lường, đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ của người đứng đầu cơ quan, đơn vị, cán bộ, công chức, viên chức. Tăng cường công tác dân chủ, công khai nhằm tạo điều kiện cho Nhân dân tham gia một cách tích cực vào việc soạn thảo, thảo luận đóng góp ý kiến về các dự thảo các văn bản pháp luật thông qua đó để người dân tiếp cận hiểu rõ mục đích nghĩa chính sách ngay từ khi soạn thảo nhằm nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật khi được ban hành.

Đồng thời, tạo điều kiện cho người dân tuân thủ văn hoá một cách tự nguyện, tự giác đó là khi chúng ta tạo điều kiện thuận lợi cho người dân thực hiện không những thể chế (chính sách, quy định) hợp lý mà còn hạ tầng xã hội, hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng công nghệ đầy đủ như muốn người dân tuân thủ pháp luật về giao thông thì không chỉ quy định pháp luật rõ ràng, chế tài đủ mạnh, lực lượng xử phạt đủ mạnh, cơ chế giám sát (qua camera...) đủ mạnh mà còn là hạ tầng giao thông đủ đáp ứng yêu cầu đi lại cho người dân, phương thức quản lý giao thông khoa học, thuận tiện, hoặc khi người dân thực hiện thủ tục hành chính thì hạ tầng công nghệ đồng bộ, hướng dẫn dễ hiểu, để thực hiện, dễ tiếp nhận, thủ tục công khai minh bạch từ khi nhận kết quả thủ tục hành chính đến khi trả kết quả thụ tủc hành chính...

Chính phủ, địa phương có thể nghiên cứu để phát động phong trào xây dựng văn hoá tuân thủ pháp luật hàng năm hoặc theo từng giai đoạn gắn với địa bàn và thời điểm cụ thể. Ví dụ như cán bộ, công chức, viên chức luôn gắn với văn hoá phòng chống tham nhũng, thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, người dân trong khu vực nội đô TP luôn quan tâm đến vấn đề giao thông, vệ sinh môi trường, xây dựng, nhà ở, phòng cháy, chữa cháy...

Cùng với đó, kết hợp việc giáo dục pháp luật với giáo dục đạo đức, văn hoá, từng bước nâng cao nâng cao trình độ của Nhân dân về mọi mặt. Đạo đức và văn hoá là những yếu tố quan trọng là tiền đề của ý thức pháp luật đúng đắn, đồng thời giữa đạo đức, văn hoá và pháp luật có quan hệ mật thiết với nhau. Vì vậy, để giáo dục pháp luật đạt kết quả, cần kết hợp với giáo dục đạo đức và giáo dục nâng cao trình độ văn hoá của nhân dân.

Đưa việc giảng dạy pháp luật vào hệ thống các trường học. Công tác giảng dạy pháp luật cần được tổ chức sâu rộng, cho mọi đối tượng, từ các trường phổ thông, trưng học đến đại học và bồi dưỡng ở mọi ngành nghề, lĩnh vực. Để công tác giảng dạy pháp luật đạt hiệu quả, cần xây dựng chương trình, nội dung, giáo trình phù hợp cho từng loại đối tượng theo từng cấp học khác nhau.

(Còn nữa)