Những bí ẩn về hồ nước lớn nhất thế giới

Cái tên Baikal từ đâu mà có?

Hồ Baikal còn được biết đến với tên Biển Hồ thiêng, trữ lượng nước ngọt của hồ Baikal, theo tính toán đủ dùng trong 50 năm cho nhu cầu về nước ngọt của toàn nhân loại. Các nhà khoa học đã tiến hành rất nhiều cuộc nghiên cứu và khảo sát nhưng vẫn còn nhiều bí ẩn chưa được làm sáng tỏ. Sâu thẳm dưới làn nước hồ lạnh lẽo mà trong xanh của vùng Siberia lạnh giá, người dân địa phương tin rằng đây là nơi liên quan đến nhiều bí ẩn cổ xưa nhất của loài người. Từ bí mật về người ngoài hành tinh, sức mạnh siêu nhiên, Đức chúa trời Giê-su hay loài rồng trong truyền thuyết. Nhưng bóc tách các lời đồn đoán kỳ lạ thêu dệt xung quanh hồ nước sâu này sẽ thấy, đây là một địa điểm du lịch hấp dẫn với những vẻ đẹp đáng kinh ngạc và một hệ sinh thái đa dạng được UNESCO công nhận là di sản thế giới. Đó là hồ nước ngọt sâu, lớn và lâu đời nhất thế giới, một quần thể sinh thái độc đáo nhất. Hồ Baikal là hồ nước ngọt sâu nhất thế giới với độ sâu vào khoảng 1.642m. Với một diện tích bề mặt là 31.722 km2. Người ta ước tính rằng hồ này chứa khoảng 20% nước ngọt không đóng băng của trái đất – và 90% lượng nước ngọt của Nga. Nếu một ngày nguồn nước trên trái đất cạn kiệt, thì lượng nước trong hồ Baikal vẫn đủ nuôi sống thế giới trong 50 năm. Đây cũng là hồ cổ xưa nhất thế giới. Hồ Baikal nằm trong một thung lũng tách giãn, được tạo thành bởi đới đứt gãy Baikal, nơi lớp vỏ trái đất bị tách ra. Phần đáy của hồ sâu 1.186,5m (3.893 ft) dưới mực nước biển, song bên dưới đó là 7km trầm tích vì thể điểm đáy của đứt gãy sâu 8–11km dưới mặt đất xung quanh. Đây là đứt gãy trên lục địa sâu nhất trên trái đất và sẽ mở rộng khoảng 2cm mỗi năm. Có khoảng 330 con sông và nhánh sông khác nhau chảy vào hồ, nhưng nó lại chỉ có một đường thoát nước là đổ vào sông Angara.

Trước thế kỷ XVII người Nga không gọi hồ là Baikal mà thời đó hồ có tên là “Lamu”, theo ngôn ngữ Evenk có nghĩa là “Biển”. Về sau hồ được người Buryati gọi là “Baigal” và để từ Baigal có vẻ thuận tai với cách nói của người Nga hơn, chữ “G” được đổi thành chữ “K”. Nhưng tại sao lại gọi là “Baikal”? Cho đến tận bây giờ vẫn còn khá nhiều giả thuyết giải thích về tên gọi này. Giả thuyết thứ nhất dựa trên nghĩa của từ “Bai” và “Gal” trong ngôn ngữ của người Buryati là “đứng” và “ngọn lửa”. Theo truyền thuyết của người Buryati, vị trí của hồ Baikal hiện nay, xưa kia là ngọn núi mà trên đó có lửa cháy. Người Buryati còn có nhiều giả thuyết khác về tên gọi của hồ, tuy nhiên các nhà ngôn ngữ học lại nghiêng về giả thuyết dựa trên cách gọi của tiếng Yakut “Bai” có nghĩa là “Giàu” và “Kyuol” có nghĩa là “Hồ”. Và còn có giả thuyết dựa trên ý nghĩa và âm tiết của tiếng Arab, Bakhr – al – Baka có nghĩa là “Biển nước làm nảy sinh vô vàn giọt nước mắt” hoặc “Biển nước kinh khủng”.

Đến tận bây giờ các nhà khoa học vẫn chưa thể xác định chính xác hồ Baikal đã bao nhiêu tuổi. Hầu hết các giả thuyết đều cho rằng tuổi của hồ Baikal khoảng từ 25 đến 30 triệu năm. Nếu giả định này là đúng thì hồ Baikal là hồ lâu đời nhất trong số các hồ cổ xưa. Thông thường các hồ nước không “sống” được quá 10 đến 14 nghìn năm bởi sau khoảng thời gian này hồ nước thường bị “bùn hóa” và biến thành đầm lầy. Những năm gần đây, nhờ có sự trợ giúp của tàu lặn nước sâu “Hòa bình” đã nảy sinh thêm các giả thuyết khác và giả thuyết do viện sỹ viện địa chất thuộc Viện hàn lâm khoa học LB Nga Alexandr Tatarinov được nhiều người quan tâm và thảo luận rộng rãi nhất. Kết quả nghiên cứu cho thấy dưới đáy hồ suốt cả triệu năm không quan sát thấy hiện tượng hóa thạch mà theo lẽ thường thì sau một thời gian dài hiện tượng ôxy hóa và quá trình phân hủy tất yếu phải xảy ra. Do vậy A.Tatarinov cho rằng, hồ Baikal còn khá trẻ, chỉ từ 8 đến 10 nghìn năm chứ không thể hơn. Theo ông, có thể các mẫu đá thu thập được ở đáy hồ vào năm 1966 là do được hình thành từ quá trình hoạt động của lửa bùn và từ đó các nhà địa chất học đã vội vã suy luận tuổi đời của hồ Baikal.

Hình ảnh hồ Baikal được chụp từ vệ tinh.

Còn không ít những bí ẩn…

Theo dân gian, hồ Baikal được sinh ra do một vụ đâm thiên thạch xuống trái đất và tạo ra một vết nứt lớn. Vết nứt này chính là hồ Baikal ngày nay. Giai thoại này cũng cho rằng nước hồ này sẽ giúp con người kéo dài tuổi thọ vì vậy mà có nhiều người sẵn sàng ngâm mình dưới làn nước khi nhiệt độ chỉ dưới -5°C. Trong hồ cũng có những đảo nhỏ, lớn nhất là đảo Olkhon. Đây là hòn đảo trên hồ lớn thứ ba thế giới và nó cũng có vô vàn các truyền thuyết thú vị. Có truyền thuyết cho rằng đây là nơi sinh ra Thành Cát Tư Hãn của Mông Cổ. Còn Chúa Giê-su đã đến thăm khu vực này và ban phước lành cho phần phía Bắc của hồ Baikal nhưng lại nguyền rủa khu vực phía Nam và phía Tây của khu hồ này khiến người dân địa phương không thể trồng trọt được gì. Thời gian gần đây, hồ Baikal lại bị đồn đoán bởi một hiện tượng đặc biệt kỳ lạ khác. Trên mặt hồ đóng băng rộng lớn bắt đầu xuất hiện những vòng tròn khổng lồ kỳ lạ. Các vòng tròn này được nhìn thấy bởi các phi hành gia trên trạm vũ trụ quốc tế. Liệu đây có phải bằng chứng về người ngoài hành tinh?

Người ta phát hiện ra những vòng tròn trên bề mặt khi nước đóng băng lần đầu vào năm 1999. Điều này không có nghĩa rằng trước đó hiện tượng này chưa từng xảy ra. Lý do có thể là do đường kính không lớn nên đứng từ núi cao bằng mắt thường không thể nhìn thấy các vòng tròn này. Kể từ thời điểm quan sát thấy hiện tượng này, các nhà khoa học đã lập kế hoạch cụ thể để thường xuyên theo dõi bề mặt hồ từ trên vũ trụ và điều kỳ lạ là không phải năm nào khi nước hồ đóng băng thì các vòng tròn cũng hình thành. Các nhà khoa học chỉ nhìn thấy chúng vào các năm 2003, 2005, 2008 và 2009. Giải thích về sự ra đời của những vòng tròn này, nhiều người cho rằng đây là dấu vết của người ngoài hành tinh, tuy nhiên các nhà khoa học không mấy tin vào điều này. Theo họ, có thể do hiệu ứng của khí thải methane từ trầm tích dưới đáy hồ bởi vì hồ Baikal nằm trên vùng đứt gãy Baikal. Mùa hè, hiện tượng này sẽ không có vì khí thải sẽ tự thoát vào trong không gian, còn mùa đông thì lượng khí này được trộn lẫn vào trong băng và bị đẩy lên bề mặt. Thật không may, khí này xuất hiện đồng nghĩa với tình trạng nóng lên toàn cầu tăng nhanh. Điều đó có nghĩa là lớp băng trên hồ Baikal tan nhanh hơn. Đó sẽ là một thảm họa với hệ sinh thái ở đây. Thế nhưng nếu vậy thì giải thích sao về những vòng tròn có kích thước khổng lồ? Các nhà khoa học cho rằng, có thể bên dưới lớp băng có những dòng thủy lưu chảy vòng tròn và cùng với khí thải này mà tạo nên các vòng tròn. Tuy nhiên đây cũng mới chỉ là các giả thuyết, sự thực ra sao vẫn chưa các câu trả lời xác đáng.

Chuyên gia nghiên cứu thuộc Viện Vật lý kỹ thuật trực thuộc ĐH Tổng hợp Yakut – Victor Dobrynin là người phát hiện ra hiện tượng nước hồ Baikal phát sáng vào năm 1982. Từ đó đến nay, các nhà khoa học đã đi sâu vào nghiên cứu hiện tượng này. Các mẫu nước ở độ sâu khác nhau và ở những nơi khác nhau của hồ cho thấy cường độ phát quang của nước hồ giảm theo chiều sâu và phạm vi của sự biến đổi từ bề mặt xuống đáy đạt 100 photon trở lên. Mức độ bức xạ trong cùng một vị trí có thể thay đổi. Mẫu nước ở vị trí sâu nhất gần đảo Olkhon được ghi nhận mức phát quang tối thiểu – 100 photon/cm²/giây. Số liệu nghiên cứu thống kê cũng cho thấy mức độ phát quang của nước thay đổi theo thời gian trong năm, từ tháng 11 đến giữa tháng 1 phát quang giảm và sau đó tăng dần lên. Các phân tích này rất có giá trị cho các nhà khoa học, nó giúp cho việc dự báo những biến đổi về sinh thái. Tuy nhiên, nghiên cứu vẫn chỉ là nghiên cứu, tại sao nước hồ Baikal lại phát quang vẫn còn là bí ẩn.

Xung quanh hồ Baikal có rất nhiều bức tường thành được cư dân nơi đây dựng từ thời cổ xưa. Với những bức tường gần ở khu vực hồ thì có thể được giải thích là để bảo vệ các vùng đất thiêng, nhưng còn với những bức tường dài hàng chục km vào tận rừng sâu thì để làm gì? Câu trả lời vẫn còn bỏ ngỏ. Xác định mục đích đã khó khăn, để xác định tuổi đời của các bức tường thành này cũng không hề đơn giản. Các phiến đá khối ở đây không chứa các thành phần hữu cơ tương thích cho việc phân tích bằng carbon phóng xạ hay nhiệt phát. Về mặt lịch sử, người ta cho rằng các bức tường thành này được xây dựng vào khoảng thế kỷ thứ V đến thứ X. Tuy nhiên, trên thực tế chúng có thể trẻ hơn hoặc già hơn rất nhiều. Theo dân gian tương truyền rằng, hồ nước này có năng lực ma thuật siêu nhân nào đó, có thể giúp kéo dài tuổi thọ của con người. Chính vì vậy có không ít người sẵn sàng ngâm mình trong nước ở nhiệt độ -50C, để được bất tử.

Một bí ẩn khác của hồ Baikal là những vụ mất tích kỳ lạ. Năm 2011, một toán tìm kiếm cứu nạn đã được triển khai để tìm kiếm chiếc du thuyền “Yamaha” cùng 4 người đàn ông đi vào hồ mà không thấy trở lại. Trên du thuyền này là những thủy thủ dạn dày kinh nghiệm nên được hy vọng họ sẽ vượt qua tai nạn nếu có. Trong khi đó, một số người khác thì không tin vào sự thoát nạn của thủy thủ đoàn vì du thuyền đã biến mất không để lại dấu vết, cũng như nhiều vụ mất tích khác trong hồ Baikal. Vào lúc thời tiết tốt, hồ lặng sóng êm, bỗng nhiên những vòng xoáy nước lạ thường bắt đầu xuất hiện và ngay sau đó một cái hố lớn hiện ra, nhấn chìm mọi thứ xung quanh. Người dân địa phương cho biết đây là khe hở của vực thẳm mà qua đó các linh hồn người chết đi xuống địa ngục. Những vụ mất tích này còn được so sánh với bí ẩn của tam giác Bermuda. Sự kì quái không dừng lại ở đó. Những người sống xung quanh hồ Baikal cho biết họ còn nhìn thấy tàu, xe lửa và thậm chí cả lâu đài bí ẩn xuất hiện trên bề mặt của nước. Các nhà khoa học thì cho rằng đây có lẽ chỉ là hiện tượng ảo ảnh xuất hiện do ảnh hưởng của nhiệt độ khác nhau của bề mặt của hồ nước và không khí xung quanh. Điều đáng chú ý nhất là những hiện tượng dị thường trên hồ Baikal đã được ghi chép lại qua phim ảnh, video, hình ảnh báo cáo của các nhân chứng. Nhưng dẹp những bí ẩn sang một bên, đứng dưới góc độ khoa học, nước hồ Baikal được nổi tiếng với độ tinh khiết tuyệt vời. Nước ở đây chứa nhiều ôxy và không lẫn các tạp chất. Thành phần độc đáo của nó là đề tài lớn cho các nghiên cứu khoa học và hơn hết ai cũng phải công nhận hồ Baikal là một trong những nơi quyến rũ nhất hành tinh.

Thái Yên