Chứng bệnh khiến bạn luôn mặc cảm “sợ xấu”!

Mặc cảm vì xấu

Mỗi lần soi gương, Helen luôn cảm thấy vô cùng hổ thẹn. Trong lòng luôn uất hận cha mẹ - người đã tạo nên hình hài “xấu nhất quả đất” cho cô con gái duy nhất: mũi tẹt, má phồng to, mặt bè bè vuông vức chữ điền trông như đàn ông. Thời gian đầu, cô gái này còn chăm chút trang điểm, tô tô vẽ vẽ nhiều đến nỗi như đeo mặt nạ. Riêng đôi mắt Helen phải gắn tới 6 hay 7 lớp mascara, tóc buông xõa như cố che bớt phần khuyết điểm của đôi gò má.

Và hệ lụy là chỉ vài tháng sau đó, mặt Helen chẳng khác gì trái cà chua ửng đỏ, da bắt đầu thô ráp, sần sùi. Cô bé lầm lũi nhốt mình trong phòng ngủ, nằng nặc không muốn đến trường vì sợ bạn bè trêu chọc, thầy cô phê phán. Nhiều khi còn gắt gỏng, thù ghét mọi người vì Helen cho rằng mình hoàn toàn “lép vế” so với “thiên hạ.”

Cô sợ soi gương đến nỗi cả nhà phải dùng rèm che hết những chỗ có thể phản chiếu hình ảnh, nhưng vẫn không đủ sức xoa dịu nỗi bức xúc cao hơn ngọn núi chất chứa trong lòng khi cô bé vô tình thấy mình qua một số vật dụng cơ bản như thìa, ly, thậm chí cả chai coca-cola vô tội. Nhìn tổng thể, thực ra Helen cũng hết sức bình thường. Chẳng qua do cô bé quá mặc cảm và tự huyễn hoặc sai lệch về bản thân, mới dẫn đến kết quả tự dằn vặt đau đớn và hoang mang cho các thành viên khác trong gia đình.

Trên thực tế, căn bệnh của Helen chỉ có 2,4% dân số thế giới mắc phải, những người này thuộc hội chứng "sợ xấu" ám ảnh về ngoại hình của mình đến mức sẵn sàng cào cấu, cắt tóc, lột da... với suy nghĩ như thế mình sẽ đẹp hơn. Trong tác phẩm "Thằng gù nhà thờ Đức Bà" của Victor Hugo, Quasimodo là một tên gù xấu xí. Chính bởi vẻ ngoài xấu tệ này mà nhiều người gọi anh là quái vật, vì thế chẳng có gì lạ khi Quasimodo luôn mặc cảm và sống thu mình trong gác chuông nhà thờ.

Và có lẽ vì lý do này mà các nhà khoa học đã lấy tên Quasimodo để đặt tên cho 1 hội chứng mặc cảm ngoại hình (Body dysmorphic disorder – BDD). BV tâm thần Maudsley là nơi duy nhất ở nước Anh chữa trị BDD và mới đây trở thành cơ sở y khoa đầu tiên trên thế giới công bố về liệu pháp hành vi nhận thức (CBT) để chữa trị hội chứng mặc cảm ngoại hình.

BDD là chứng bệnh tâm thần khá phổ biến trong xã hội hiện đại - ước tính 1 trong 50 người mắc phải với nhiều cấp độ nặng nhẹ khác nhau. Quỹ BDD của Anh lập ra danh sách dài những người nổi tiếng mắc phải BDD, bao gồm: Họa sĩ Mỹ Andy Warhol, nhà văn Tiệp Khắc (Cộng hòa Séc hiện nay) Franz Kafka, nữ nhà thơ kiêm nhà văn Mỹ Sylvia Plath và ca sĩ Mỹ Michael Jackson. Có khoảng 20% trong số những bệnh nhân BDD tìm đến phẫu thuật thẩm mỹ, như trường hợp ca sĩ Michael Jackson...

Một cuộc điều tra đối với các bác sĩ phẫu thuật thẩm mỹ tiến hành năm 2001 ở Mỹ tiết lộ 84% trong số họ thừa nhận từng chữa trị cho bệnh nhân BDD. Ít có tài liệu về BDD được công bố và thường chỉ có vài người dám tuyên bố về bệnh mặc cảm của bản thân cũng như không phải bác sĩ nào cũng được huấn luyện để phát hiện căn bệnh.

Trong khi đó, bệnh nhân hiếm khi tin rằng họ bị mắc bệnh tâm thần. Khi lên 13 tuổi, Zoe lần đầu tiên bị bạn học chung lớp chê là "xấu xí". Lúc đó, Zoe bắt đầu chú ý săm soi ngoại hình bản thân. Lên 14 tuổi, Zoe được chẩn đoán mắc bệnh chán ăn (anoxeria). Mặc dù hoàn toàn khác biệt nhau, song chứng biếng ăn và BDD vẫn liên quan với nhau, nhất là ở phụ nữ.

Phần lớn bệnh nhân BDD không quan tâm đến thể trọng của mình mà chỉ chú ý đến da, tóc hay mũi. Sau khi được bác sĩ Laura Bowyer ở BV Maudsley chẩn đoán mắc phải BDD, Zoe không rời khỏi nhà trong suốt 3 tháng. Lúc đó, Zoe 17 tuổi. Zoe nói thẳng: "Tôi không còn muốn sống. Bởi vì tôi biết không có ai yêu mến tôi". Katharine A. Phillips, Giáo sư khoa tâm thần Đại học Brown (Mỹ), là chuyên gia nổi tiếng về BDD và tác giả cuốn sách "The Broken Mirror" với đánh giá về 900 bệnh nhân BDD.

Giáo sư mô tả những người BDD có thể bất ngờ chạy băng qua con đường đông đúc xe cộ lưu thông vì nghĩ rằng có người đang chăm chú nhìn mình. Họ có thể dùng móng tay cạo những dấu vết hết sức nhỏ nhặt trên da cho đến khi chúng thành sẹo. Họ có thể đập vỡ những tấm gương trong nhà.

Thậm chí, họ có thể tự sát vì quá ám ảnh về ngoại hình. Katherine Phillips nhận định: "Tỷ lệ BDD gia tăng có thể do phụ nữ ngày nay tiếp xúc quá nhiều hình ảnh hoàn thiện trên các phương tiện truyền thông và Internet. Nhiều cuộc nghiên cứu chứng minh rằng một người càng nhìn thấy nhiều hình ảnh hoàn thiện xung quanh mình thì người đó càng cố so sánh bản thân mình với những hình ảnh đó".

Hai bác sĩ Bruce Clark và Laura Bowyer ở BV Maudsley thừa nhận không biết được nguyên nhân gây nên BDD, song họ đồng ý với Phillips rằng căn bệnh là sự kết hợp của các vấn đề về gen, cảm xúc và sinh học thần kinh. Clark cho biết: "Một nửa số người mắc phải rối loạn này sẽ phải nhập viện điều trị. Và, khoảng một phần tư trong số những người này tự sát. Đó là bức tranh hết sức ảm đạm".

Những bệnh nhân BDD trẻ tuổi thường đe dọa cả cha mẹ, trốn học và thậm chí ăn cắp tiền cha mẹ để trang trải cho những ca phẫu thuật để chỉnh sửa gương mặt mình một cách không cần thiết. Một trong những điều mà bác sĩ Bruce Clark cảm thấy sốc nhất là vai trò của internet đối với bệnh nhân BDD. Cũng giống như Zoe, bệnh nhân BDD đưa hình ảnh của họ lên internet để tìm kiếm nguồn an ủi, hay sự tư vấn của bác sĩ phẫu thuật thẩm mỹ.

Nhận định của các chuyên gia

Những người mắc phải BDD không thể kiểm soát được suy nghĩ của mình và không tin lời những người khác nói rằng họ trông vẫn đẹp. Họ có thể lơ là trong công việc hay học tập, cố tránh những sự kiện xã hội và tự cô lập bản thân thậm chí với cả gia đình và bạn bè do lo sợ mọi người nhìn thấy những khuyết điểm hình thể.

Thậm chí, những người mắc phải BDD tìm đến những phẫu thuật không cần thiết mà cuối cùng vẫn không thấy hài lòng về kết quả sau đó. David Veale, bác sĩ tâm thần Anh và một trong những chuyên gia đầu tiên về BDD, bắt đầu tập trung nghiên cứu chứng rối loạn nguy hiểm này cách đây 20 năm sau vụ tự sát của một bệnh nhân BDD đang được ông điều trị.

David Veale cho biết: "Chúng tôi cố gắng phát hiện các triệu chứng BDD ở bệnh nhân thật sớm để dễ dàng điều trị trước khi bệnh tiến triển đến mức cực đoan nơi người bệnh. Thông điệp quan trọng nhất là BDD có thể chữa khỏi. Khó để vạch ra lằn ranh nơi mà cảm giác không thỏa mãn hình thể chấm dứt và BDD khởi đầu". Veale nhấn mạnh rằng những sự kiện xảy ra đầu đời như là quan hệ mẹ - con lỏng lẻo và sự chế nhạo là những yếu tố quan trọng tác động đến trạng thái tâm thần con người. Các triệu chứng BDD thường bắt đầu xuất hiện từ tuổi thiếu niên.

Minnie Wright, 47 tuổi, bị BDD trong gần suốt cuộc đời mình. Wright cho biết: "Các triệu chứng bắt đầu lộ ra khi tôi chỉ mới 11 tuổi, sau khi bị bạn bè trong trường học chế nhạo. Mọi người luôn trêu chọc mũi của tôi". Minnie cố trang điểm thật khéo để che mờ khuyết điểm nơi khuôn mặt song cũng chẳng ăn thua. Minnie giải thích: "Tôi muốn làm điều gì đó song tuổi hãy còn nhỏ. Tôi nghĩ bụng sẽ làm lại mũi khi được 18 tuổi. Ban đầu, tôi cảm thấy mình khá hơn nhưng cuối cùng tôi vẫn là người bất hạnh.

Bởi vì vấn đề cơ bản vẫn còn đó mà chỉ có sự thay đổi chút ít không đáng kể". Về sau, Minnie chuyển sang không hài lòng với mái tóc của mình và các triệu chứng BDD ngày càng tăng đến mức có ý định tự sát!

Dù đã có nhiều nghiên cứu được thực hiện thế nhưng các chuyên gia mới chỉ xác định được căn bệnh có tỉ lệ và mức độ nghiêm trọng cao nhưng lại biết khá ít về cơ chế sinh học thần kinh của BDD. Tiến sĩ Jamie Feusner, một nhà tâm lý của ĐH California tại Mỹ, cùng các đồng nghiệp đã tìm hiểu về hội chứng BDD, Science Daily đưa tin. Họ quét não của 14 người được chẩn đoán mắc BDD cùng với 16 người khỏe mạnh. Mục đích của họ là lập bản đồ về các liên kết của não nhằm kiểm tra cách thức tổ chức của sợi liên kết tế bào thần kinh (chất trắng).

Chất trắng là các sợi thần kinh truyền xung thần kinh từ các phần của vỏ não đến các phần khác của hệ thần kinh. Các nhà khoa học phát hiện những bó liên kết bất thường trong mạng lưới chất trắng. Chúng liên quan tới quá trình xử lý cục bộ như xử lý hình ảnh và xây dựng cảm xúc trong não. “Bộ não của người mắc hội chứng BDD dường như rất nhạy cảm với các khiếm khuyết nhỏ. Việc chất trắng liên kết bất thường có thể liên quan tới cách họ nhận biết , cảm nhận và hành xử”, Feusner nhận định.

Phát hiện mới sẽ giúp giới chuyên gia tâm lý đưa ra những dấu hiệu để nhận biết những người có nguy cơ mắc chứng BDD. "Các liên kết não kém hiệu quả trong đầu bệnh nhân trực tiếp gây nên những hành động cưỡng ép tâm lý như soi gương”, Feusner phát biểu.

Thủy Liên / PL&XH