Hầm D67 và bí mật “Tổng hành dinh” ngầm của Hà Nội thời chiến

Biển trưng bày mặt tiền di tích với hình ảnh tư liệu lịch sử của các lãnh đạo Quân ủy Trung ương và biểu tượng D67 nổi bật. Ảnh: Minh Đức

Kiến trúc quân sự đặc biệt gắn với quyết sách chiến lược

Giữa khuôn viên xanh mát của Hoàng thành Thăng Long, Hầm D67 hiện diện là công trình lịch sử đặc biệt của Hà Nội. Lần đầu tiên mở cửa dịp kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công (19/8/1945 - 19/8/2025) và Quốc khánh nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2/9/1945 - 2/9/2025) đến nay đã thu hút đông đảo du khách và người dân đến tham quan, tìm hiểu.

Lối vào hầm D67 với mái vòm kính cường lực màu xanh và hệ thống cửa gỗ lưới ngụy trang, dẫn xuống không gian làm việc ngầm.

Ngày từ cửa dẫn lối vào hầm, không gian bên trong lập tức khép lại với cầu thang bê tông dốc, hẹp và sâu, dẫn xuống khu vực trung tâm chỉ huy. Hệ thống chiếu sáng vàng nhạt phản chiếu lên những bức tường bê tông dày, tạo nên cảm giác trang nghiêm, khép kín. Ở cuối cầu thang, cánh cửa thép đúc nguyên khối nặng hàng tấn hiện ra như một “lá chắn” kiên cố, được thiết kế để chịu sức công phá lớn, bảo đảm an toàn cho cơ quan đầu não trong những thời khắc cam go nhất.

Cầu thang bộ dẫn xuống hầm với độ dốc lớn, tường bê tông dày và cửa thép đúc chắn nổ ở cuối hành lang, đảm bảo an ninh tối đa.

Trung tâm khu di tích là phòng họp Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương. Không gian phòng rộng, được bố trí trang nghiêm với bàn họp gỗ hình bầu dục đặt ở vị trí trung tâm. Hai bên bàn là hệ thống ghế bọc da màu sẫm, sắp xếp đồng bộ. Trên mặt bàn, các thiết bị micro và biển tên của các đồng chí lãnh đạo vẫn được giữ nguyên, tái hiện không gian làm việc, nơi từng diễn ra những cuộc họp quan trọng trong thời kỳ chiến tranh.

Phòng họp trung tâm với bàn gỗ lớn, hệ thống bản đồ tác chiến treo tường và trang thiết bị phục vụ hội nghị cấp cao của Bộ Chính trị.

Điểm nhấn của phòng họp là hệ thống bản đồ quân sự khổ lớn treo trên các mảng tường. Trên nền bản đồ, ký hiệu, mũi tên tác chiến và vị trí phòng thủ được thể hiện rõ ràng, phản ánh diễn biến chiến trường trên phạm vi cả nước. Đây là cơ sở để Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương phân tích tình hình, đánh giá tương quan lực lượng và đưa ra các quyết sách chiến lược trong từng giai đoạn của cuộc kháng chiến.

Liền kề phòng họp chung là phòng làm việc và sinh hoạt của Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Không gian được bố trí giản dị, ngăn nắp với gam màu nhẹ, trần cao và cửa sổ mở ra khu vực cây xanh. Các vật dụng sinh hoạt như giường đơn, bàn ghế mây tiếp khách được giữ nguyên trạng, phản ánh lối sống giản dị và phong cách làm việc gần gũi của vị Tổng tư lệnh trong những năm tháng chiến tranh.

Phòng làm việc của Đại tướng Võ Nguyên Giáp với nội thất đơn giản: giường cá nhân, bàn ghế tiếp khách và tủ tài liệu gỗ.

Dấu ấn hậu cần và thông điệp từ hiện vật lịch sử

Bên cạnh kết cấu kiến trúc kiên cố, giá trị nổi bật của Hầm D67 còn thể hiện qua hệ thống hiện vật, tài liệu phản ánh phương thức tổ chức, chỉ huy và bảo đảm hậu cần trong điều kiện chiến tranh. Các hiện vật được trưng bày cho thấy quy trình làm việc khoa học, chặt chẽ của cơ quan đầu não quân sự thời kỳ kháng chiến chống Mỹ.

Trong số đó, chiếc hòm tôn mạ kẽm đặt trong tủ kính là một hiện vật tiêu biểu. Trên thân hòm còn lưu dòng ký hiệu “Đ5 C53B” cùng các con số nghiệp vụ, xác định đây là vật dụng thuộc Cục Cơ yếu - Bộ Tổng Tham mưu. Hiện vật này từng được sử dụng để lưu giữ tài liệu mật mã, khóa giải mã điện văn và các văn bản tuyệt mật trao đổi giữa Trung ương và chiến trường. Sự hiện diện của chiếc hòm cho thấy vai trò đặc biệt quan trọng của công tác cơ yếu, bảo mật thông tin trong hoạt động chỉ huy, điều hành chiến tranh.

Hòm tôn đựng tài liệu của Cục Cơ yếu với các ký hiệu quản lý viết tay, hiện vật quan trọng trong công tác bảo mật thông tin.

Gần khu vực trưng bày hiện vật cơ yếu là bộ sưu tập con dấu, bút mực và phong bì công vụ, phản ánh nhịp độ làm việc khẩn trương của cơ quan tham mưu chiến lược trong thời chiến. Các con dấu với ký hiệu “MẬT”, “KHẨN”, “CÔNG ĐIỆN ĐẾN” đã mòn theo thời gian, cho thấy tần suất sử dụng lớn trong quá trình xử lý văn bản, điện tín. Bên cạnh đó, những tập phong bì giấy nâu, thước kẻ và khuôn vẽ ký hiệu quân sự được dùng để tác nghiệp trên bản đồ vẫn được bảo quản nguyên trạng, góp phần tái hiện chân thực công việc hành chính – tham mưu tại Tổng hành dinh ngầm D67.

Bộ dụng cụ văn phòng gồm con dấu mật, bút máy, phong bì công điện và thước vẽ ký hiệu quân sự dùng trong công tác tham mưu.

Tư duy quân sự của Đại tướng Võ Nguyên Giáp được hình thành từ sự kết hợp giữa thực tiễn chỉ huy và quá trình nghiên cứu lý luận lâu dài. Trên bàn làm việc của ông, nhiều tài liệu, sách nghiên cứu về chính trị - quân sự được sắp xếp ngăn nắp bên cạnh các vật dụng phục vụ công tác chỉ huy, trong đó có điện thoại quay số. Bên cạnh đó, sổ tay ghi chép và bút viết vẫn được lưu giữ nguyên trạng, phản ánh phong cách làm việc khoa học, coi trọng cả thực tiễn chiến trường và nền tảng lý luận của vị Tổng tư lệnh.

Góc bàn làm việc với điện thoại quay số, sổ tay ghi chép và các tác phẩm lý luận quân sự quan trọng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp.

Bên cạnh các tài liệu quân sự và phương tiện chỉ huy, khu trưng bày quân tư trang phản ánh đời sống sinh hoạt của cán bộ, chiến sĩ làm việc tại Hầm D67 trong thời kỳ kháng chiến. Những vật dụng cá nhân như túi vải bạt, giấy chứng minh thư, tem phiếu thực phẩm hay đèn bão được lưu giữ nguyên trạng, cho thấy điều kiện sinh hoạt giản dị, thiếu thốn của lực lượng làm nhiệm vụ tại Tổng hành dinh ngầm. Việc trưng bày các hiện vật sinh hoạt bên cạnh bản đồ và tài liệu chiến lược góp phần khắc họa đầy đủ hơn bức tranh về con người và hậu phương thầm lặng phía sau các quyết định quân sự quan trọng.

Tủ trưng bày quân tư trang cá nhân: túi vải, đèn bão, giấy chứng minh thư và tem phiếu thời chiến, phản ánh đời sống giản dị của cán bộ.

Mở cửa phục vụ công chúng từ dịp 2/9, Hầm D67 nhanh chóng thu hút sự quan tâm của đông đảo người dân và giới trẻ. Chăm chú quan sát từng dòng ký hiệu trên hòm tài liệu cơ yếu, bạn Tạ Thành Biên, sinh viên Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn bày tỏ sự ấn tượng trước tính khoa học và kỷ luật của hệ thống chỉ huy quân sự thời chiến.

“Trước đây, tôi chủ yếu tiếp cận lịch sử qua giáo trình nên cảm giác khá trừu tượng. Khi trực tiếp xuống hầm D67, nhìn thấy những hiện vật như đèn bão hay các hòm tôn ghi mã số đơn vị, tôi thực sự bất ngờ trước khả năng tổ chức của cha ông. Trong điều kiện không gian hẹp, thiếu ánh sáng và áp lực lớn, họ vẫn duy trì kỷ luật nghiêm ngặt, bảo đảm thông tin liên lạc thông suốt giữa hai miền” – sinh viên Tạ Thành Biên chia sẻ.

Theo đánh giá của nhiều khách tham quan, D67 hôm nay không chỉ là một “địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống, mà còn mang đến cách tiếp cận lịch sử giàu chiều sâu. Thay vì lối thuyết minh áp đặt, không gian di tích cho phép người xem tự quan sát, tự kết nối các dữ kiện từ kiến trúc, hiện vật đến bối cảnh lịch sử để hình thành nhận thức của riêng mình.

Sự tĩnh lặng của hầm ngầm, đối lập với nhịp sống sôi động phía trên mặt đất, trở thành yếu tố gợi mở, giúp câu chuyện về bản lĩnh và trí tuệ Việt Nam được cảm nhận một cách tự nhiên, bền lâu.

	Di sản nghìn năm kể câu chuyện tinh hoa văn hóa Việt
	Nam sinh Hà Nội trở thành nhà vô địch Đường lên đỉnh Olympia 2025
	Tái hiện một số lễ hội, trò tích truyền thống Thủ đô tại Festival Thăng Long - Hà Nội 2025
	Tinh hoa làng nghề hội tụ tại Hoàng thành Thăng Long trong nhịp hội nhập quốc tế

Mộc Miên - Minh Đức