Yêu cầu cấp thiết để thúc đẩy cải cách và thu hút đầu tư bền vững

Một trong những nội dung được các đại biểu nhấn mạnh tại Diễn đàn là Việt Nam hiện vẫn chưa có hành lang pháp lý hoàn chỉnh cho một số cấu phần cốt lõi của thị trường năng lượng hiện đại, như thị trường điện bán buôn cạnh tranh, cơ chế hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA) giữa nhà sản xuất và khách hàng tiêu thụ lớn, hay thị trường tín chỉ carbon.

Diễn đàn được tổ chức ngay sau khi Quốc hội thông qua Nghị quyết về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026-2030, tạo dấu mốc chính sách quan trọng cho quá trình hoàn thiện thị trường năng lượng theo hướng hiện đại và hội nhập.

Thị trường năng lượng: nhiều nền tảng nhưng chưa đồng bộ

Trong những năm qua, Việt Nam đã ban hành nhiều văn bản pháp luật quan trọng liên quan đến lĩnh vực năng lượng, tạo nền tảng cho sự phát triển nhanh của ngành điện, dầu khí và năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy hệ thống pháp luật hiện hành vẫn tồn tại không ít điểm chồng chéo, thiếu thống nhất giữa các luật như Luật Điện lực, Luật Quy hoạch, Luật Đầu tư, Luật Đấu thầu, Luật Đất đai và Luật Bảo vệ môi trường.

Những bất cập này dẫn tới khoảng trống pháp lý, thủ tục kéo dài, làm tăng chi phí tuân thủ và rủi ro cho doanh nghiệp, đặc biệt là trong các dự án đầu tư năng lượng quy mô lớn, có vòng đời dài. Đây cũng là một trong những nguyên nhân khiến nhiều dự án bị chậm tiến độ, làm suy giảm niềm tin của nhà đầu tư.

Một trong những nội dung được các đại biểu nhấn mạnh tại Diễn đàn là Việt Nam hiện vẫn chưa có hành lang pháp lý hoàn chỉnh cho một số cấu phần cốt lõi của thị trường năng lượng hiện đại, như thị trường điện bán buôn cạnh tranh, cơ chế hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA) giữa nhà sản xuất và khách hàng tiêu thụ lớn, hay thị trường tín chỉ carbon.

Theo các chuyên gia kinh tế năng lượng, đây chính là những công cụ quan trọng để thúc đẩy cạnh tranh, minh bạch và đáp ứng yêu cầu chuyển dịch năng lượng bền vững trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Kinh nghiệm từ nhiều quốc gia cho thấy, thị trường năng lượng chỉ có thể vận hành hiệu quả khi được đặt trên nền tảng pháp lý ổn định, nhất quán và có khả năng dự báo dài hạn.

Bên cạnh vấn đề pháp lý, cơ chế giá năng lượng, đặc biệt là giá điện, tiếp tục là điểm nghẽn lớn. Thực tế cho thấy giá điện hiện chưa phản ánh đầy đủ chi phí sản xuất, truyền tải, phân phối cũng như các yếu tố rủi ro thị trường. Việc điều chỉnh giá còn chậm, thiếu linh hoạt và dự báo, chưa đáp ứng yêu cầu của một thị trường mở, cạnh tranh.

PGS.TS. Ngô Trí Long, chuyên gia kinh tế, từng phân tích rằng cơ chế giá chưa theo tín hiệu thị trường sẽ làm giảm động lực đầu tư, hạn chế đổi mới công nghệ và cản trở sự tham gia của khu vực tư nhân. Trong dài hạn, điều này không chỉ ảnh hưởng đến doanh nghiệp mà còn tiềm ẩn rủi ro đối với an ninh năng lượng quốc gia.

Một điểm nhấn quan trọng tại Diễn đàn là yêu cầu đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo trong quản lý, giám sát và vận hành thị trường năng lượng. Hiện nay, việc ứng dụng các công cụ số trong giám sát giao dịch, dự báo cung – cầu và phát hiện hành vi bất thường vẫn còn ở mức khiêm tốn.

Theo nhận định của nhiều chuyên gia, chuyển đổi số không chỉ là xu hướng tất yếu mà còn là giải pháp then chốt để nâng cao tính minh bạch, giảm thiểu rủi ro và tăng niềm tin của doanh nghiệp, nhà đầu tư. Việc xây dựng hệ thống dữ liệu thị trường tập trung, kết nối các chủ thể trong chuỗi giá trị năng lượng sẽ tạo nền tảng cho một thị trường vận hành hiệu quả và công bằng.

Tái cơ cấu ngành năng lượng - yêu cầu tất yếu

Phát biểu tại Diễn đàn, lãnh đạo Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nhấn mạnh rằng trong những năm qua, ngành năng lượng Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng, cơ bản đáp ứng các mục tiêu trong Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia tầm nhìn đến năm 2050. Tuy nhiên, để phát triển bền vững và khắc phục những bất cập hiện nay, tái cơ cấu ngành năng lượng là yêu cầu tất yếu.

Theo đó, cần từng bước hình thành thị trường năng lượng cạnh tranh lành mạnh, minh bạch, đồng thời bảo đảm ổn định chính trị – xã hội. Trong quá trình này, cần phát huy vai trò chủ lực của doanh nghiệp nhà nước trong các lĩnh vực then chốt, song song với việc tách bạch rõ ràng nhiệm vụ sản xuất – kinh doanh và nhiệm vụ chính trị, công ích.

Một nội dung được cộng đồng doanh nghiệp đặc biệt quan tâm là việc hoàn thiện cơ chế, chính sách để khu vực kinh tế tư nhân tham gia mạnh mẽ hơn vào đầu tư, vận hành và cung ứng dịch vụ năng lượng. Các chuyên gia cho rằng, để thu hút nguồn lực xã hội, môi trường đầu tư cần ổn định, chính sách nhất quán, cơ chế chia sẻ rủi ro hợp lý và khả năng tiếp cận công bằng các nguồn lực như đất đai, vốn, hạ tầng và thông tin thị trường.

TS. Nguyễn Đức Thành, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR), từng nhận định rằng cải cách thị trường năng lượng không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà là cải cách thể chế mang tính cấu trúc, quyết định năng lực cạnh tranh dài hạn của nền kinh tế. Một thị trường năng lượng minh bạch sẽ tạo “tín hiệu giá” đúng, từ đó dẫn dắt dòng vốn đầu tư và đổi mới công nghệ.

Để hiện thực hóa mục tiêu xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch, các đại biểu tại Diễn đàn cho rằng cần triển khai đồng bộ nhiều nhóm giải pháp. Trước hết là thực hiện quyết liệt các nghị quyết của Đảng và Quốc hội về phát triển năng lượng, đặc biệt là Nghị quyết về cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026–2030 vừa được thông qua.

Song song với đó là rà soát, đồng bộ hóa các luật liên quan nhằm loại bỏ xung đột, chồng chéo, giảm thiểu rủi ro pháp lý cho nhà đầu tư. Công tác quản lý, giám sát thị trường cần được tăng cường, bảo vệ cạnh tranh lành mạnh và quyền lợi của người tiêu dùng.

Diễn đàn cũng khẳng định vai trò trung tâm của doanh nghiệp trong quá trình cải cách thị trường năng lượng. Khi khung khổ pháp lý minh bạch, cơ chế giá theo thị trường và hạ tầng số được hoàn thiện, doanh nghiệp sẽ có điều kiện đầu tư dài hạn, đổi mới công nghệ và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Sự đồng hành của các tập đoàn, doanh nghiệp lớn trong ngành năng lượng, cùng với sự tham gia ngày càng sâu của khu vực tư nhân, được kỳ vọng sẽ tạo động lực mới cho phát triển ngành năng lượng theo hướng hiệu quả, bền vững và hội nhập.

Diễn đàn “Xây dựng thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch” không chỉ là không gian đối thoại chính sách, mà còn là lời kêu gọi hành động mạnh mẽ đối với các bên liên quan. Trong bối cảnh nhu cầu năng lượng tiếp tục tăng cao, áp lực chuyển dịch xanh ngày càng rõ rệt, việc hoàn thiện thị trường năng lượng theo chuẩn mực hiện đại không còn là lựa chọn, mà là yêu cầu bắt buộc.

Một thị trường năng lượng cạnh tranh, minh bạch sẽ không chỉ tạo cơ hội cho doanh nghiệp, mà còn là nền tảng quan trọng bảo đảm an ninh năng lượng, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia trong dài hạn.

Từ tuân thủ EVFTA đến kiến tạo mô hình phát triển bền vững cho doanh nghiệp Việt

Thái Phương