Những bức ảnh hiếm hé mở không gian Khoa thi Hương cuối thế kỷ XIX
15:42 | 07/11/2025
Tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám, triển lãm “Khoa thi Hương cuối thế kỷ XIX” đang thu hút đông đảo công chúng. Bộ ảnh quý hiếm của nhiếp ảnh gia người Pháp Firmin-André Salles tái hiện chân thực kỳ thi Hương năm 1897 tại Nam Định – một trong những khoa thi cuối cùng của nền khoa cử Nho học Việt Nam. Qua ống kính hơn 120 năm tuổi, không khí trường thi xưa được sống dậy, lặng lẽ mà thiêng liêng, gợi nhắc về giá trị của sự học, của tri thức và tinh thần hiếu học Việt.
 |
| Triển lãm “Khoa thi Hương cuối thế kỷ XIX” nằm trong khuôn khổ Liên hoan Nhiếp ảnh quốc tế Photo Hanoi ’25. Sự kiện giới thiệu bộ ảnh của Firmin-André Salles – nhà nhiếp ảnh và thám hiểm người Pháp ghi lại kỳ thi Hương khoa Đinh Dậu năm 1897 tại Nam Định. |
 |
| Những bức ảnh đen trắng hiếm hoi, được lưu giữ tại Thư viện quốc gia Pháp và Hội Địa lý quốc gia Pháp, tái hiện không khí trang nghiêm, náo nhiệt của một trường thi cổ, nơi hàng nghìn sĩ tử cùng chung ước vọng “đổi đời bằng chữ nghĩa”. |
 |
| Dưới thời quân chủ, khoa cử là con đường duy nhất để người học bước vào chốn quan trường, phụng sự đất nước. Từ kỳ thi Hương, sĩ tử tiếp tục thi Hội và thi Đình tại kinh đô Huế. Người đỗ đạt được phân hạng: Tú tài, Cử nhân, Phó bảng, Tiến sĩ – mỗi danh vị là một bậc thang danh vọng và trọng trách. |
 |
| Sau năm 1884, khi Pháp đặt ách đô hộ ở Việt Nam, hệ thống khoa cử Nho học dần suy tàn. Trường thi Hương Hà Nội bị giải thể năm 1879, và đến khoa thi 1886, vua Đồng Khánh cho hợp nhất hai trường Hà Nội – Nam Định thành trường Hà Nam. |
 |
| Tiến sĩ Trần Sĩ Trác khảo quan kỳ thi Hương tại trường thi Nam Định năm 1897. Ông là một trong những người tham gia vào việc soạn thảo bộ “Đại Nam thực lục” (Chính biên, Đệ ngũ kỷ), một biên niên sử nổi tiếng của Việt Nam, viết về triều đại của các chúa Nguyễn và các vua nhà Nguyễn, có giá trị lịch sử to lớn. |
 |
| Khoa thi Đinh Dậu năm 1897, mà Firmin-André Salles ghi lại, được xem là một trong những kỳ thi Hương cuối cùng còn giữ đủ lễ nghi cổ truyền. Dù có đến hơn 10.000 thí sinh dự thi, chỉ 80 người đỗ đạt, con số phản ánh rõ sức hấp dẫn và sự khắt khe của con đường khoa bảng. |
 |
| Sự kiện năm ấy có sự hiện diện của Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer, điều hiếm thấy trong lịch sử thi cử Nho học. Nhờ đó, Firmin-André Salles được phép tiếp cận trường thi và ghi lại bằng hình ảnh, một tư liệu độc nhất vô nhị về sinh hoạt học thuật cuối thế kỷ XIX. |
 |
| Với kỹ thuật bảng khô tiên tiến, Salles đã tạo nên những bức ảnh có độ chi tiết và chiều sâu hiếm thấy, từ dãy lều tre, cổng trường thi, đến dáng ngồi chăm chú của sĩ tử. Mỗi khung hình là một lát cắt sống động của lịch sử |
 |
| Theo Ban tổ chức, để làm phong phú triển lãm, các chuyên gia Việt Nam đã bổ sung thông tin, đối chiếu nhiều nguồn tư liệu nhằm tái hiện đầy đủ hơn bối cảnh kỳ thi. Triển lãm cũng được tổ chức nhân dịp Văn Miếu – Quốc Tử Giám kỷ niệm 950 năm khoa thi đầu tiên “Minh kinh bác học” dưới triều Lý Nhân Tông, sự kiện đánh dấu truyền thống hiếu học lâu đời của dân tộc. |
 |
| TS. Lê Xuân Kiêu – Giám đốc Trung tâm Hoạt động Văn hóa Khoa học Văn Miếu – Quốc Tử Giám cho biết: "Chúng tôi mong muốn triển lãm là cảm hứng nuôi dưỡng tinh thần về giá trị của sự học, kết nối tinh thần hiếu học, tôn sư trọng đạo và trọng dụng nhân tài của Đạo học Việt Nam với bốn trụ cột giáo dục của UNESCO: Học để biết, học để làm, học để hoàn thiện bản thân, học để cùng chung sống.” |
 |
| Ông Eric Soulier, Tham tán Văn hóa – Giám đốc Viện Pháp tại Việt Nam, nhận định: “Những hình ảnh hiếm hoi của André Salles đưa chúng ta trở về không khí trang nghiêm mà sinh động của các trường thi Nho học xưa. Triển lãm này là biểu tượng cho sự giao thoa giữa không gian di sản và nghệ thuật nhiếp ảnh hiện đại.” |
 |
| Không chỉ là sự kiện văn hóa, triển lãm còn là cuộc đối thoại về vai trò của nhiếp ảnh trong việc định hình ký ức lịch sử. Những khung hình cổ xưa ấy khiến người xem nhận ra: mỗi bức ảnh là một trang giáo khoa sinh động – dạy về tinh thần cầu học, về đạo lý, về sự trân trọng tri thức. Khách tham quan, đặc biệt là học sinh, sinh viên, được khuyến khích nhìn nhận khoa cử xưa không chỉ như một nghi lễ phong kiến, mà là nền tảng tinh thần của giáo dục Việt Nam hiện đại. |
 |
| Triển lãm “Khoa thi Hương cuối thế kỷ XIX” cũng cho thấy mối giao thoa giữa di sản Việt Nam và tinh thần ghi chép của phương Tây. Qua ống kính của Salles, vẻ đẹp trí tuệ Việt được nhìn bằng con mắt khách quan, vừa kính trọng vừa tò mò, mở ra cách tiếp cận mới với lịch sử, nơi hình ảnh thay lời kể. |
 |
| Triển lãm là một phần trong chiến lược đưa di sản đến gần công chúng thông qua nghệ thuật thị giác. Việc trưng bày các bức ảnh hơn 120 năm tuổi trong không gian đương đại không chỉ tôn vinh quá khứ, mà còn khơi gợi suy ngẫm về hiện tại: chúng ta hôm nay đang tiếp nối tinh thần học tập ấy như thế nào? |
 |
| Bữa tiệc kết thúc khoa thi Hương năm Đinh Dậu doTổng đốc tỉnh Nam Định Cao Xuân Dục thay mặt vua ban cho các tân khoa, tháng 12/1897. Mâm của các tân cử nhân được đặt trong lán to ngoài sân. |
 |
| Triển lãm “Khoa thi Hương cuối thế kỷ XIX” diễn ra đến ngày 30/11 tại Văn Miếu – Quốc Tử Giám. Mỗi bước chân qua cổng thành gạch cổ, người xem như nghe thấy tiếng trống trường thi vọng về từ thế kỷ trước nhắc nhở rằng mạch nguồn hiếu học, trọng nhân tài vẫn luôn chảy trong dòng chảy văn hóa Việt Nam. |
 | Từ Thủ đô ngàn năm văn hiến đến trung tâm công nghiệp văn hóa hàng đầu châu Á Trong những năm gần đây, Hà Nội không chỉ khẳng định vai trò trung tâm chính trị - kinh tế của cả nước mà còn ... |
 | Từ Hoa Lư đến Tây Nguyên - tà áo dài viết tiếp câu chuyện nghìn năm Tối 2/11, tại không gian Hồ Văn – Văn Miếu Quốc Tử Giám, chương trình nghệ thuật thời trang “Áo dài trên con đường di ... |
Khánh Huy
