Bài 3: Công tác hòa giải ở cơ sở - “lạt mềm buộc chặt”

Trước đây, hoạt động hòa giải ở cơ sở là hoạt động tự phát trong cộng đồng, dựa trên truyền thống đoàn kết, tương thân tương ái và các quy ước, hương ước của từng địa phương. Sau này, với sự ra đời của các văn bản pháp luật, hòa giải ở cơ sở đã trở thành một phương thức giải quyết tranh chấp chính thức, được Nhà nước thừa nhận và khuyến khích thực hiện.

Năm 1998, Pháp lệnh số 09/1998/PL-UBTVQH10 của Quốc hội về tổ chức và hoạt động hòa giải ở cơ sở ra đời, đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong việc chính thức hóa hoạt động này. Pháp lệnh này quy định về tổ chức, hoạt động hòa giải ở cơ sở… Góp phần phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm ổn định, trật tự, an toàn xã hội, giảm bớt các vụ việc phải chuyển đến Tòa án hoặc cơ quan Nhà nước có thẩm quyền giải quyết, tiết kiệm thời gian, kinh phí cho Nhà nước.

Sở Tư pháp TP Hà Nội giai đoạn này bên cạnh việc xây dựng, củng cố, kiện toàn các tổ hòa giải, đã tổ chức các đợt thi “Hoà giải viên giỏi” từ cơ sở đến TP với nhiều hình thức phong phú như: thi viết, sân khấu hoá... nhằm tuyên truyền, bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ hoà giải viên. Sở Tư pháp cũng đã biên soạn và phát hành 2 cuốn sách “Công tác hoà giải ở cơ sở” và “Vì hành phúc của mọi nhà” với số lượng trên 5.000 bản, để cung cấp tài liệu, trang bị kiến thức pháp luật cho các thành viên tổ hoà giải.

Năm 2002, toàn TP có 2.985 tổ hoà giải với 14.231 hoà giải viên. Bình quân mỗi năm giải quyết được trên 6.000 vụ mâu thuẫn trong nội bộ Nhân dân và tranh chấp nhỏ, góp phần xây dựng tình làng, nghĩa xóm. Hàng năm, nhiều tập thể, cá nhân làm tốt công tác hoà giải đã được UBND TP, Sở Tư pháp, UBND các quận, huyện biểu dương khen thưởng.

Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đã đạt được, Pháp lệnh về tổ chức và hoạt động hòa giải ở cơ sở năm 1998 bộc lộ những bất cập, hạn chế, khiến công tác hòa giải chưa thực sự phát huy được hiệu quả. Ngày 20/6/2013, Quốc hội đã thông qua Luật Hòa giải ở cơ sở, có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2014. Luật Hòa giải ở cơ sở đã trở thành hành lang pháp lý vững chắc để Thủ đô làm tốt công tác hòa giải, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh.

Kể từ khi Luật Hòa giải ở cở sở có hiệu lực thi hành, công tác tổ chức và hoạt động của các tổ hòa giải ở cơ sở trên địa bàn TP đã có nhiều chuyển biến tích cực. Trong 10 năm, tổng số vụ tranh chấp, mâu thuẫn phát sinh phải hòa giải ở cơ sở toàn TP: 63.699 vụ, đã giải quyết 61.316 vụ, hòa giải thành 51.829 vụ, đạt tỷ lệ 84,45%. Tỷ lệ hòa giải thành ngày càng tăng cao, đặc biệt năm 2022 và năm 2023, tỷ lệ hòa giải thành toàn TP đạt trên 86%.

Số vụ việc phát sinh hòa giải giảm, thể hiện số vụ việc mâu thuẫn giảm: Giai đoạn từ năm 2014 - 2017: trung bình tiếp nhận: 8.745 vụ/năm; giai đoạn từ năm 2018 - tháng 6/2023: trung bình tiếp nhận: 5.221 vụ/năm, giảm 3.524 vụ/năm. Thành ủy, UBND TP, chính quyền cấp cơ sở từ cấp huyện đến cấp xã ngày càng quan tâm hơn công tác hòa giải, tình hình an ninh, trật tự, an toàn xã hội trên địa bàn Thủ đô được ổn định.

Công tác tập huấn kiến thức pháp luật, kỹ năng nghiệp vụ hòa giải cho hòa giải viên được TP và các quận, huyện, thị xã (cũ) quan tâm triển khai thực hiện hàng năm (trong 10 năm đạt tỷ lệ 78, 22% tổng số hòa giải viên ở cơ sở), tỷ lệ số hòa giải viên được bồi dưỡng kiến thức pháp luật, kỹ năng hòa giải ngày càng tăng, năm 2022 có 83,41% số hòa giải viên được bồi dưỡng.

Nhằm thể hiện sự quan tâm của chính quyền TP trong công tác bồi dưỡng, nâng cao kiến thức pháp luật cho đội ngũ hòa giải viên ở cơ sở, từ năm 2013, Báo Pháp luật & Xã hội, thuộc Sở Tư pháp TP Hà Nội (nay là Ấn phẩm Pháp luật & Xã hội, Báo Kinh tế & Đô thị) đã thực hiện việc cấp phát báo đến các tổ hòa giải cho 15 huyện (cũ) (từ năm 2013 đến năm 2019) với khoảng 2.500 tổ hòa giải.

Tháng 1/2020, thực hiện Kế hoạch số 159/KH-UBND ngày 23/7/2019 của UBND TP Hà Nội về việc triển khai Đề án “Nâng cao năng lực đội ngũ hòa giải viên ở cơ sở giai đoạn 2019-2022” trên địa bàn Hà Nội, trong đó có mục tiêu “100% tổ hòa giải trên địa bàn TP được cấp phát miễn phí Ấn phẩm Pháp luật & Xã hội.

Đến nay, việc phát hành miễn phí Ấn phẩm Pháp luật & Xã hội đến các tổ hoà giải ở cơ sở được duy trì thường xuyên, kịp thời, hiệu quả. 100% các tổ hòa giải của TP đã có Ấn phẩm Pháp luật & Xã hội, là kênh cập nhật kiến thức pháp luật sâu rộng, kỹ năng hoà giải cho các hoà giải viên cơ sở.

Hòa giải viên Đỗ Thị Chanh, xã Bát Tràng, TP Hà Nội cho biết: “Việc cấp miễn phí Ấn phẩm Pháp luật & Xã hội cho các tổ hòa giải đã góp phần cổ vũ những những người làm công tác hòa giải nhiệt tình hơn với công tác, tuyên truyền, giới thiệu được kiến thức pháp luật tới Nhân dân. Nâng cao nhận thức về vai trò, vị trí của công tác hòa giải ở cơ sở, giúp cho chúng tôi có điều kiện học hỏi kinh nghiệm hòa giải, góp phần tăng tỷ lệ hòa giải thành các mâu thuẫn, tranh chấp trong nội bộ Nhân dân”.

Sở chú trọng công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật cho cán bộ, công chức, viên chức và Nhân dân và hòa giải viên ở cơ sở. Hòa giải viên được tiếp nhận trực tiếp nhiều tài liệu về pháp luật và nhiều cách thức để tìm hiểu pháp luật, được tích cực trao đổi, giao lưu, học hỏi kinh nghiệm qua nhiều diễn đàn như giao ban, hội thảo, hội nghị, cuộc thi... ở các cấp chính quyền.

Kết quả triển khai mô hình “Tổ hòa giải 5 tốt” trên địa bàn TP đã có nhiều chuyển biến tích cực. Mô hình “Tổ hòa giải 5 tốt” đã từng bước được nhân rộng ở các địa bàn dân cư; thu hút được nhiều thành phần, nhiều lực lượng tham gia, tạo điều kiện thuận lợi cho việc lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền đối với hoạt động hòa giải trên địa bàn.

Số tổ hòa giải 5 tốt tăng dần qua các năm. Năm 2017, toàn TP có: 1.698/5.395 tổ hòa giải 5 tốt (chiếm 31,4%); năm 2018: có 2.071/5.393 tổ hòa giải 5 tốt (38,4%); năm 2019: 2.591/5427 tổ hòa giải 5 tốt (chiếm 47,74%); năm 2020: 2.637/4975 tổ hòa giải 5 tốt (chiếm 53%); năm 2021: 2.822/4937 (chiếm 57%); năm 2022: 3.001/4994 (60,09%).

Công tác hòa giải ở cơ sở gắn kết chặt chẽ với các phong trào, các cuộc vận động, đặc biệt là cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư”, gắn chặt với việc thực hiện nhiệm vụ chính trị của TP. Đội ngũ luật gia, luật sư ngày càng tích cực tham gia công tác hòa giải ở cơ sở. Nhân dân ngày càng tự nguyện giải quyết tranh chấp, mâu thuẫn bằng hòa giải, tăng cường đoàn kết nội bộ Nhân dân, sử dụng hiệu quả hương ước, quy ước trong công tác hòa giải.

Kinh phí hỗ trợ cho công tác hòa giải ở cơ sở được UBND các cấp trên địa bàn TP quan tâm và đầu tư hơn. Trong 10 năm TP cấp khoảng 115,4 tỷ đồng chi cho công tác hòa giải.

Năm 2023, UBND TP Hà Nội tổ chức cuộc thi “Hòa giải viên giỏi” trên địa bàn TP Hà Nội và nhận được sự lãnh đạo, chỉ đạo kịp thời sát sao của UBND TP, được các cấp ủy Đảng, chính quyền từ TP đến cơ sở, các ban, ngành, đoàn thể quan tâm chỉ đạo, tổ chức triển khai thực hiện tích cực. 100% cấp quận, huyện, thị xã (cũ) đã tích cực tham gia cuộc thi. Các quận, huyện (cũ) đã phát động triển khai cuộc thi đến phường, xã; lựa chọn video xuất sắc nhất gửi đến Ban tổ chức cuộc thi TP.

Phó Giám đốc Sở Tư pháp Hà Nội Phạm Thị Thanh Hương – Phó Trưởng ban tổ chức cuộc thi đánh giá, cuộc thi “Hòa giải viên giỏi” trên địa bàn TP năm 2023 đã được triển khai kịp thời, có chất lượng và hiệu quả. Cuộc thi là hoạt động thiết thực hưởng ứng Ngày Pháp luật Việt Nam năm 2023 và Tổng kết 10 năm thực hiện Luật Hòa giải ở cơ sở. Qua các vòng chấm thi của Ban tổ chức cuộc thi “Hòa giải viên giỏi” cấp TP, video dự thi của phường Trung Hòa, UBND quận Cầu Giấy (cũ) đã xuất sắc giành Giải Nhất, được lựa chọn đại diện cho Đội thi của TP Hà Nội tham dự Hội thi “Hòa giải viên giỏi” toàn quốc lần thứ IV và đã xuất sắc dành Giải Ba chung cuộc.

Từ những kết quả ấn tượng sau 10 năm thi hành Luật Hòa giải ở cơ sở trên địa bàn TP, công tác hòa giải tiếp tục nhận được sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của Trung ương, Bộ Tư pháp, Thành ủy, UBND TP Hà Nội. Có thể khẳng định chất lượng, tổ chức, hoạt động công tác hòa giải ở cơ sở trên địa bàn toàn TP đang ngày càng phát huy hiệu quả, thực hiện đúng pháp luật, huy động được sự tham gia của các ban ngành, UBMTTQ Việt Nam các cấp và các tổ chức thành viên, góp phần hóa giải các mâu thuẫn phát sinh trong nội bộ Nhân dân, xây dựng ý thức thượng tôn pháp luật trong cộng đồng dân cư.

Hòa giải viên Lê Đình Can, phường Nghĩa Đô, TP Hà Nội cho biết: “Tổ hòa giải 5 tốt” là mô hình hiệu quả, phát huy vai trò các tổ hoà giải, tổ chức chính trị xã hội để kịp thời phát hiện, giải quyết các mâu thuẫn, xung đột xã hội, nhất là các vấn đề liên quan đến đất đai, không để phát sinh vụ việc phức tạp, hình thành “điểm nóng” về an ninh, trật tự, xây dựng được thế trận lòng dân... là một trong những nhiệm vụ, giải pháp mà chính quyền phường và tổ dân phố quan tâm, chú trọng nhằm chủ động phòng ngừa tội phạm, thắt chặt hơn tình làng nghĩa xóm. Nhờ đó mà hàng năm các vụ mâu thuẫn giảm, vụ việc hòa giải thành tăng, góp phần xây dựng ý thức thượng tôn pháp luật trong cộng đồng dân cư”.

Trong bối cảnh thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp, việc triển khai hiệu quả công hòa giải ở cơ sở đóng vai trò quan trọng trong việc giữ gìn ổn định xã hội và nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước tại cơ sở. TP Hà Nội đang triển khai đồng bộ các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác hòa giải ở cơ sở.

Thực hiện Chỉ thị số 15-CT/TU ngày 13/9/2022 của Thành ủy Hà Nội về tăng cường công tác hòa giải ở cơ sở trong mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, ngày 11/7/2025, UBND TP đã ban hành Kế hoạch số 184/KH-UBND triển khai thực hiện Chỉ thị với nội dung, nhiệm vụ cụ thể, toàn diện.

Mục tiêu trọng tâm là tăng cường sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng, trách nhiệm của chính quyền, vai trò của MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội trong công tác hòa giải. Nâng cao năng lực đội ngũ hòa giải viên, phát huy hiệu quả các phong trào thi đua yêu nước. Nâng cao hiệu lực quản lý Nhà nước trong giải quyết tranh chấp, mâu thuẫn tại cộng đồng dân cư.

Song song với đó, ngày 10/7/2025, UBND TP Hà Nội ban hành Kế hoạch số 183/KH-UBND triển khai thực hiện Đề án "Nâng cao năng lực đội ngũ hòa giải viên ở cơ sở" trên địa bàn TP Hà Nội giai đoạn 2025-2030. Đây là nội dung quan trọng nhằm cụ thể hóa mục tiêu đổi mới, nâng cao chất lượng và chuyên nghiệp hóa hoạt động hòa giải ở cơ sở trong bối cảnh thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp.

Tổ trưởng Tổ hòa giải thôn Yên Ninh, xã Nội Bài, TP Hà Nội Dương Thị Kim Dung cho biết: “Những năm qua, công tác hòa giải ở cơ sở luôn được sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của chính quyền các cấp, hoạt động hòa giải ở cơ sở trên địa bàn không ngừng được củng cố và phát triển, từng bước được nâng cao về chất lượng. Sau khi sáp nhập và triển khai chính quyền địa phương 2 cấp, thực hiện các kế hoạch, đề án của TP và chỉ đạo của UBND xã về công tác hòa giải ở cơ sở, thôn Yên Ninh đang tổ chức kiện toàn tổ hòa giải và các nhiệm vụ theo hướng dẫn của UBND xã Nội Bài. Thời gian tới, tổ hòa giải thôn sẽ tiếp tục phát huy hiệu quả công tác hòa giải, góp phần hóa giải các mâu thuẫn phát sinh trong nội bộ Nhân dân, đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới”.

Lãnh đạo Sở Tư pháp TP Hà Nội cho biết, hiện nay trên địa bàn TP có hơn 5.000 tổ hòa giải với hơn 33.000 hòa giải viên. Tỷ lệ hòa giải thành trung bình hàng năm đạt trên 85%. Trong năm 2024, toàn TP tiếp nhận tổng số 2.456 vụ việc hòa giải, đã tiến hành hòa giải thành 2.153 vụ việc, đạt tỷ lệ 89.26%.

TP có nhiều mô hình hay trong công tác hòa giải ở cơ sở, đặc biệt là mô hình “Tổ hòa giải 5 tốt” đã ngày càng phát huy hiệu quả, gắn công tác hòa giải ở cơ sở với phương châm “Dân vận khéo” và các mô hình tự quản cộng đồng tại địa phương. “Tổ hòa giải 5 tốt” và các tiêu chí đánh giá công tác hòa giải ở cơ sở tiếp tục được nhân rộng, triển khai hiệu quả, thực chất, trở thành mô hình điểm của cả nước về công tác hòa giải, Hà Nội là đơn vị đi đầu cả nước về nội dung này. Đến nay, toàn TP có 4.053 (khoảng 79,29%) tổ hòa giải trên địa bàn TP đạt mô hình “Tổ hòa giải 5 tốt”.

(Còn nữa)