Bài 1: Chặng đường 80 năm - hành trang quý báu của Ngành Tư pháp

Cách đây 43 năm, ngày 10/11/1982, Sở Tư pháp TP Hà Nội được thành lập theo Quyết định số 4422/QĐ-UB của UBND TP Hà Nội. Là cơ quan chuyên môn nghiệp vụ, Sở Tư pháp có chức năng, nhiệm vụ giúp UBND TP thực hiện quản lý Nhà nước về công tác tư pháp trên phạm vi toàn TP và chịu sự chỉ đạo về chuyên môn nghiệp vụ của Bộ Tư pháp.

Những ngày đầu mới thành lập, đội ngũ cán bộ công chức của Sở Tư pháp nói riêng và ngành Tư pháp Hà Nội nói chung vừa thiếu về số lượng, vừa yếu về chất lượng, hạn chế về chuyên môn nghiệp vụ. Cơ sở vật chất và điều kiện làm việc thiếu thốn, cả cơ quan Sở phải làm việc trong một phòng 12m2 tại Văn phòng UBND TP. Sau được UBND TP chuyển về số 6 phố Dã Tượng ở cùng với một số hộ nhà dân. Đến cuối năm 1988, Sở Tư pháp mới chính thức có trụ sở riêng tại số 6 phố Dã Tượng.

Đồng chí Nguyễn Phú Lộc là Giám đốc Sở đầu tiên, đồng chí Nguyễn Văn Doãn - Phó Giám đốc, sau này là Giám đốc Sở cùng 10 cán bộ được điều động từ Ban 79 và các ngành Dân chính Đảng của TP về công tác tại Sở. Chuyên môn nghiệp vụ về luật và công tác Tư pháp hầu như chưa ai được trang bị gì đáng kể. Nhưng với bầu nhiệt huyết của mình, với phương châm “vừa làm vừa rút kinh nghiệm”; “vừa làm vừa học”; “vừa xây dựng, củng cố tổ chức, vừa triển khai các hoạt động chuyên môn nghiệp vụ”, các thế hệ lãnh đạo cũng như đội ngũ cán bộ công chức của Sở Tư pháp nói riêng và ngành Tư pháp Hà Nội nói chung đã vượt qua biết bao khó khăn, vất vả; phấn đấu không mệt mỏi, từng bước xây dựng và củng cố cơ sở vật chất, tổ chức cán bộ, nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ.

Từ khi mới thành lập Sở có 10 người, trình độ chuyên môn nghiệp vụ Tư pháp hầu như chưa được trang bị. Đến năm 2002, chỉ tính riêng khối cơ quan Sở có 55 cán bộ công chức, số cán bộ có trình độ Đại học luật chiếm 92%; trong đó có 1 tiến sỹ, 2 thạc sỹ, 3 đang theo học thạc sỹ luật, nhiều đồng chí có 2 bằng đại học. Về trình độ chính trị: 3 người có trình độ cử nhân, 7 người có trình độ lý luận chính trị cao cấp; Đảng bộ cơ quan Sở Tư pháp có 11 Chi bộ với 65 đảng viên.

Ngành Tư pháp Hà Nội thời điểm này có 265 đầu mối, đơn vị cơ sở, đó là: 7 Phòng nghiệp vụ; Phòng thi hành án dân sự; 3 Phòng công chứng; 2 Trung tâm Dịch vụ bán đầu giá tài sản và Trợ giúp pháp lý Nhà nước; Bản tin pháp luật Thủ đô (năm 2006 thành lập Báo Pháp luật & Xã hội); 12 Tư pháp quận, huyện; 12 Đội thi hành án dân sự quận, huyện; 228 Ban Tư pháp xã, phường, thị trấn.

Công tác đào tạo cán bộ pháp lý được coi trọng, Sở đã phối hợp với trường Đại học Luật mở được 7 khoá Đại học Luật tại chức cung cấp cho các cơ quan Trung ương, TP và các quận huyện 2.600 cử nhân Luật. Đồng thời, Sở đã phối hợp với Học viện Hành chính quốc gia mở 2 lớp Cử nhân Hành chính với hơn 200 học viên. Trong đó có nhiều học viên nay đã là những cán bộ lãnh đạo chủ chốt của các ban ngành thành phố và quận, huyện. Công tác đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ, công chức của ngành, những năm qua cũng đã được Sở Tư pháp đặc biệt quan tâm.

Cùng với sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo thường xuyên, trực tiếp của Thành uỷ, HĐND, UBND TP Hà Nội và Bộ Tư pháp; sự phối hợp, cộng tác và giúp đỡ của các cấp, các ngành từ TP đến cơ sở, cùng với sự cố gắng, nỗ lực phấn đầu bền bỉ, liên tục của nhiều thế hệ cán bộ, công chức ngành Tư pháp. Đặc biệt là cán bộ, công chức Sở Tư pháp Hà Nội, công tác Tư pháp của TP được củng cố, giữ vững và không ngừng phát triển, góp phần tích cực vào sự nghiệp phát triển kinh tế xã hội của Thủ đô, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa, giữ gìn an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn TP. Góp phần vào nhiệm vụ chung thực hiện công cuộc đổi mới một cách toàn diện theo định hướng xã hội chủ nghĩa, đáp ứng yêu cầu đòi hỏi của xã hội về cải cách hành chính và cải cách tư pháp.

Ghi nhận những thành tích mà ngành Tư pháp TP đã đạt được trong công tác, năm 1991 ngành Tư pháp Thủ đô vinh dự được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Ba. Hàng năm, nhiều tập thể và cá nhân cán bộ, công chức của ngành đã được Bộ Tư pháp, UBND TP tặng cờ thi đua xuất sắc, bằng khen và nhiều phần thưởng cao quý khác.

Năm 2008, thực hiện Nghị quyết số 15/2008/QH12 ngày 29/5/2008 của Quốc hội về điều chỉnh địa giới hành chính TP Hà Nội, UBND TP đã ban hành Quyết định số 43/2008/QĐ-UBND về việc thành lập Sở Tư pháp Hà Nội trên cơ sở hợp nhất giữa Sở Tư pháp Hà Tây và Sở Tư pháp Hà Nội cũ; đồng thời ban hành Quyết định số 13/2008/QĐ-UBND ngày 23/9/2008 về việc quy định chức năng, nhiệm vụ và cơ cấu tổ chức của Sở Tư pháp, đã củng cố kiện toàn cơ quan Sở gồm 10 phòng chuyên môn nghiệp vụ, 92 công chức và 18 nhân viên hợp đồng (tăng 3 phòng nghiệp vụ so với trước khi thực hiện sáp nhập: Phòng Kiểm tra văn bản, Phòng Hộ tịch có yêu tố nước ngoài, Phòng Quản lý luật sư); và 12 đơn vị trực thuộc (gồm 2 trung tâm, Báo Pháp luật & Xã hội, 9 phòng công chứng TP).

Từ khi Nghị quyết được ban hành đến khi có hiệu lực là 2 tháng, dù khoảng thời gian tương đối gấp và đối với ngành Tư pháp việc triển khai thực hiện Nghị quyết cũng gặp những khó khăn, do phải chuyển trụ sở cơ quan Sở, Phòng Thi hành án dân sự, 3 đơn vị: Báo Pháp luật & Xã hội, Trung tâm Trợ giúp pháp lý, Trung tâm Dịch vụ bán đấu giá tài sản từ quận Hoàn Kiếm (cũ) đến quận Hà Đông (cũ), đồng thời, thực hiện việc sáp nhập tổ chức bộ máy của Sở và các đơn vị để triển khai nhiệm vụ.

Song được chỉ đạo của Thành ủy, UBND TP, Đảng ủy, lãnh đạo Sở Tư pháp đã tập trung tổ chức triển khai thực hiện. Kịp thời quán triệt, tuyên truyền việc thực hiện Nghị quyết, ổn định tư tưởng, tinh thần, động viên các công chức, viên chức về việc hợp nhất cơ quan, chuyển trụ sở làm việc.

Sở Tư pháp TP Hà Nội, Sở Tư pháp tỉnh Hà Tây (cũ) đã chủ động trao đổi, họp bàn và thống nhất các biện pháp tổ chức thực hiện chỉ đạo của Thành ủy, UBND TP về việc hợp nhất. Khi có quyết định phân công lãnh đạo Sở, thông báo bố trí trụ sở làm việc của Sở và các đơn vị, 2 Sở đã tiến hành việc hợp nhất, chuyển trụ sở một cách nhanh chóng, kịp thời. Đảng ủy, Ban Giám đốc Sở đã thực hiện tốt việc rà soát, bổ nhiệm lại các chức vụ lãnh đạo quản lý của các phòng, đơn vị thực hiện việc hợp nhất một cách hợp lý, tạo sự ổn định, đồng thuận cao trong cơ quan.

Sau khi hợp nhất, chuyển công tác về trụ sở mới tại số 2, Phùng Hưng, quận Hà Đông (trụ sở của HĐND tỉnh Hà Tây (cũ), Sở đề xuất với UBND TP và tiến hành mở cổng đi riêng ra đường Trần Phú (số 1B, Trần Phú, quận Hà Đông (cũ)); đến nay, địa chỉ của Sở sau khi có sự điều chỉnh của TP là số 221 Trần Phú, phường Hà Đông, TP Hà Nội. Sở đã chủ động, sửa chữa (hội trường tầng 2 nhà B) và xây mới (hội trường tầng 3 nhà B), mở rộng thêm diện tích phòng làm việc nhà C… Đồng thời, xây dựng mới hạ tầng thông tin của Sở đưa vào khai thác sử dụng, kịp thời đáp ứng yêu cầu công việc được giao.

Mặc dù với thời gian chuẩn bị ngắn, khối lượng công việc phải thực hiện là rất nhiều, nhưng với sự chỉ đạo sát sao của Thành ủy, UBND TP, sự chủ động, cố gắng, nỗ lực của Sở Tư pháp Hà Nội và tỉnh Hà Tây (cũ), công tác hợp nhất về tổ chức bộ máy và chuyển trụ sở cơ quan, việc củng cố kiện toàn, ổn định về tổ chức bộ máy, chức năng nhiệm vụ đã được thực hiện tốt, công chức ngành Tư pháp đã thống nhất, đoàn kết, bắt tay ngay vào việc triển khai nhiệm vụ công tác ngay từ những ngày đầu, tháng đầu sau thời điểm hợp nhất.

Bộ máy lãnh đạo Sở được kiện toàn gồm Giám đốc và 4 Phó Giám đốc. Khối cơ quan Sở có 75 công chức (biên chế được giao là 86 người), 12 viên chức giúp việc; tổng số công chức, viên chức toàn ngành là: 382/395 biên chế được giao. Phòng Tư pháp cấp huyện hiện có 192 công chức, người lao động; 584 đơn vị cấp xã có 1021 công chức tư pháp - hộ tịch. Hầu hết công chức ngành Tư pháp đều có trình độ từ Đại học trở lên (đạt 98%), Đại học chuyên nành Luật đạt trên 92%.

Nhiệm vụ của ngành thường xuyên được bổ sung, tăng thêm, nhưng ngành Tư pháp Hà Nội đã hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Với những thành tựu đạt được trong suốt những năm qua kể từ những ngày đầu thành lập đến nay đủ để khẳng định sự lớn mạnh của Sở Tư pháp TP Hà Nội. Với sức bật mới của đội ngũ cán bộ công chức ngành Tư pháp đầy nhiệt huyết và trí tuệ.

Trải qua 80 năm xây dựng và phát triển (1945-2025), ngành Tư pháp không ngừng lớn mạnh. Ngành Tư pháp Thủ đô với phương châm “Trách nhiệm, công tâm, vì dân, đổi mới” luôn phát huy tốt vai trò nòng cốt tham mưu giúp TP trong công tác xây dựng và thi hành pháp luật tạo hành lang pháp lý góp phần Thủ đô cùng cả nước phát triển; đẩy mạnh, phát triển công tác về hành chính tư pháp, bổ trợ tư pháp, trợ giúp pháp lý, bảo đảm cung cấp ngày càng tốt hơn các dịch vụ pháp lý, các thủ tục hành chính cho người dân, doanh nghiệp trên địa bàn TP.

Công tác tham mưu thể chế: Sở Tư pháp đã đóng vai trò quan trong trong công tác thẩm định, rà soát hệ thống hoá văn bản, theo dõi thi hành pháp luật. Chất lượng góp ý, thẩm định ngày một nâng cao đáp ứng cả yêu cầu tiến độ và chất lương.

Sở Tư pháp đã đóng vai trò nòng cốt trong việc tham mưu Trung ương và TP để xây dựng Pháp lệnh Thủ đô, rồi nâng lên thành Luật Thủ đô năm 2012 và qua 1 lần sửa đổi căn bản, toàn diện Luật Thủ đô năm 2024 với nhiều cơ chế, chính sách đột phá giúp Thủ đô phát triển và tạo tiền đề cho nhiều chính sách đột phá của Trung ương khi đưa chính sách đặc thù trong Luật Thủ đô 2024 thành chính sách chung trong các văn bản pháp luật để áp dụng toàn quốc nhất là khi thực hiện cuộc cách mạng sắp xếp tổ chức bộ máy và vận hành chính quyền địa phương 2 cấp.

Về công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, với vai trò là cơ quan Thường trực Hội đồng phối hợp phổ biến giáo dục pháp luật (PBGDPL) TP, Sở Tư pháp đã có nhiều phương thức tham mưu tổ chức nhiều hoạt động tuyên truyền PBGDPL như tham mưu TP tổ chức cuộc thi tìm hiểu pháp luật từ thi viết, thi sân khấu hóa, thi trực tuyến, thi xây dựng video… đến phát triển các nhiều mô hình PBGDPL trong cộng đồng dân cư, qua đó đã góp phần nâng cao hiểu biết và ý thức chấp hành pháp luật của người dân trên địa bàn TP. Đặc biệt trong những năm gần đây Sở Tư pháp chú trọng đẩy mạnh các mô hình ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong công tác PBGDPL, Hà Nội được Trung ương ghi nhận và đánh giá cao trong công tác tuyên truyền PBGDPL và trở thành điểm sáng của cả nước trong công tác PBGDPL.

Về công tác hành chính tư pháp, bổ trợ tư pháp, trợ giúp pháp lý, Sở Tư pháp không ngừng đẩy mạnh chuyển đổi số thực hiện các thủ thủ tục hành chính để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao cho người dân, doanh nghiệp như hộ tịch, chứng thực, lý lịch tư pháp. Sở Tư pháp TP Hà Nội là một trong hai địa phương đầu tiên của cả nước được Chính phủ cho phép thực hiện thí điểm sử dụng ứng dụng VNeID để cấp Phiếu Lý lịch tư pháp trước khi thực hiện nhân rộng toàn quốc.

Về công tác quản lý Nhà nước lĩnh vực bổ trợ tư pháp, trợ giúp pháp lý, số lượng các tổ chức hành nghề luật sư, công chứng, đấu giá, thừa phát lại, giám định tư pháp, tư vấn pháp luật, quản tài viên, trọng tài thương mại ngày càng lớn mạnh, đảm bảo ngày càng tốt hơn quyền và lợi ích chính đáng của người dân, doanh nghiệp góp phần ổn định tình hình trật tự xã hội trên địa bàn Thủ đô.

Ngành Tư pháp Hà Nội luôn bám sát thực hiện chương trình, kế hoạch của Bộ Tư pháp và TP; được các cấp, ngành TP chủ động triển khai toàn diện, đúng trọng tâm các nhiệm vụ được giao, gắn kết chặt chẽ với thực hiện các chỉ tiêu, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, nhiệm vụ chính trị của TP.

Chất lượng công tác Tư pháp tiếp tục được nâng cao, vị trí, vai trò của ngành tiếp tục được khẳng định, đóng góp ngày càng hiệu quả vào hoạt động của các cấp chính quyền TP, góp phần thiết thực vào việc thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế xã hội, bảo đảm an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn Thủ đô.

Với những thành tựu đạt được, nhiều năm liền, Sở Tư pháp TP Hà Nội đạt được nhiều danh hiệu thi đua như: Cờ đơn vị xuất sắc của Bộ Tư pháp và TP; Bằng khen của Bộ Tư pháp và TP.

(Còn nữa)