Tội phạm chiến tranh Ratko Mladic sa lưới

Vụ bắt giữ Tướng Mladic đã chấm dứt cuộc săn lùng kéo dài hơn một thập kỷ, đồng thời được coi là một nỗ lực nhằm đòi lại công lý cho hàng nghìn nạn nhân đã thiệt mạng trong cuộc nội chiến Bosnia.

Hành trình tội ác

Phát biểu từ Belgrad, Tổng thống Serbia Boris Tadic cho biết quá trình dẫn độ tướng Mladic đến Tòa án quốc tế xét xử tội phạm chiến tranh ở Nam Tư cũ (ICTY) đã được bắt đầu. Theo đúng quy trình, việc dẫn độ tướng Mlađích đến ICTY sẽ diễn ra sau khi hoàn thành các thủ tục pháp lý theo luật pháp Serbia. Bộ trưởng Tư pháp Serbia cho biết, theo luật pháp nước này, quá trình trên có thể mất tới 7 ngày.

Ratko Mladic sinh ở Bosnia ngày 12-3-1942 tại ngôi làng Kalinovik. Mladic lớn lên ở nước Nam Tư của Tito và được đào tạo tại Học viện quân sự của Quân đội Nhân dân Nam Tư ở Belgrade. Ông ta lên đến quân hàm cấp Tướng. Chuyên gia Daniel Serwer, thuộc Học viện Hòa bình Mỹ, cho rằng Mladic đã làm hoen ố quân hàm ấy. Ông Serwer nhận xét: "Thực khó cho tôi phải dùng cấp bậc quân đội trước tên ông ta, bởi lẽ hành vi của ông ta không những rất thiếu chuyên nghiệp mà còn cực kỳ tàn ác."

Sau khi tốt nghiệp Trường Công nghiệp quân sự năm 1965 với tấm bằng loại ưu, Ratko Mladic bắt đầu con đường binh nghiệp với quân hàm thiếu úy và một chức chỉ huy nho nhỏ. Với khả năng điều binh khiển tướng xuất sắc của mình, ông ta tiến dần lên, từ vị trí đứng đầu một trung đội, đại đội, tiểu đoàn rồi đến sư đoàn. Năm 1991, Mladic leo lên vị trí phó chỉ huy quân đoàn Pristina tại tỉnh Kosovo và sau đó được phong hàm trung tướng. Lúc này, khói lửa chiến tranh bắt đầu lan tỏa trên bán đảo Balkan và đó cũng là lúc Mladic phát huy vai trò của một tư lệnh chiến trường.

Trong phần lớn thời gian xảy ra cuộc chiến tranh tại Bosnia hồi những năm 90 của thế kỷ trước, Mladic là Tư lệnh quân đội Bosnia. Ngày 2-5-1992, chỉ một tháng sau khi Cộng hòa Bosnia tuyên bố độc lập, Mladic và các tướng lĩnh của ông ta đã phong tỏa thành phố Sarajevo, thủ đô của Bosnia và Herzegovina. Đó là thời điểm bắt đầu giai đoạn 4 năm thành phố Sarajevo bị bao vây, cuộc bao vây dài nhất trong lịch sử chiến tranh hiện đại. Quân của Mladic chặn hết các tuyến giao thông ra vào thành phố. Nước và điện sinh hoạt cũng bị cúp. Thành Sarajevo trong 4 năm liền luôn thiếu ánh sáng nhưng thừa đạn bom và chết chóc. Mladic bị tố cáo là nhân vật chủ chốt trong vụ vây ráp khiến 10.000 người thiệt mạng. Cùng với Karadzic, Mladic còn bị cáo buộc đã tiến hành cuộc thảm sát 8.100 đàn ông, con trai người Hồi giáo tại Srebrenica ngày 11-7-1995. Đây là vụ diệt chủng tồi tệ nhất tại châu Âu kể từ khi Thế chiến 2 kết thúc. Cũng trong thời gian này, Mladic được phong hàm đại tướng, nắm giữ cương vị Tổng tham mưu trưởng BSA, thống lĩnh lực lượng gồm 80.000 quân.

Ngay sau sự kiện đẫm máu Srebrenica, năm 1995, ICTY đã cáo buộc Mladic cùng cựu lãnh đạo người Serbia R.Karadzic phạm hàng loạt tội danh: tội diệt chủng, tội ác chống lại loài người, vi phạm luật chiến tranh... Một trát bắt được phát đi ngay sau đó. ICTY đã treo thưởng 10 triệu euro cho người cung cấp thông tin để bắt giữ Tướng Mladic.

Ratko Mladic (trái) khi còn đương chức cùng Radovan Karadzic

Chạy trốn

Sau khi chiến tranh chấm dứt, Tướng Mladic đã trở lại Belgrade, nơi một số chuyên gia tin là ông ta đã được sự hỗ trợ và bảo vệ của Tổng thống Serbia Slobodan Milosevic. Nhưng sau khi ông Milosevic bị bắt và dẫn độ đến ICTY thì Mladic đã trốn biệt tăm.

Chuyên gia về Balkan ông Edward Joseph cho rằng, Tướng Mladic chắc hẳn phải có sự hỗ trợ trong quân đội Serbia và mật vụ thì mới không bị bắt trong thời gian nhiều năm như thế. Ông Joseph nhận định: "Rõ ràng, không thể đào tẩu được nếu tiếng tăm lừng lẫy như vậy mà không có sự giúp đỡ nào đó. Điểm tiếp theo là trong tư cách chỉ huy quân đội, Tướng Mladic đã có một số đồng minh và một sự hỗ trợ rất vững chắc và sâu xa trong dân chúng".

Năm 1996, Tổng thống Cộng hòa Bosnia lúc bấy giờ là ông Biljana Plavsic đã cách chức Mladic. Một thời gian dài sau đó, bất chấp lệnh bắt của ICTY, Mladic vẫn có một cuộc sống đàng hoàng tại Belgrade. Nhiều nhân chứng sống tại Belgrade cho hay họ từng gặp Mladic đi ăn nhà hàng, vào sân vận động xem bóng đá, uống cà phê, chơi thể thao... Mãi đến năm 2001, khi cựu Tổng thống Nam Tư Slobodan Milosevic bị bắt thì Mladic mới "bốc hơi". Từ đó đến nay, hành tung của viên cựu tư lệnh khét tiếng hết sức bí ẩn. Có rất nhiều huyền thoại được thêu dệt quanh sự biến mất của viên tướng này.

Một chiến dịch truy bắt Ratko Mladic đã được tiến hành trong nhiều năm với sự tham gia của nhiều lực lượng: NATO, Liên Hiệp Quốc, Liên minh châu Âu (EU), cảnh sát Serbia và Montenegro. Tuy nhiên, Mladic vẫn lặn mất tăm. Trong suốt quá trình truy bắt, các chuyên gia đã nhận được nhiều nguồn tin khác nhau. Khi thì Mladic trốn trong một vùng đồi núi tại miền Trung Serbia. Khi khác lại có tin ông ta sống dưới một hệ thống hầm ngầm tại miền đông Bosnia. Khi khác lại có tin Mladic tới Macedonia. Dường như viên cựu tư lệnh này có mặt ở khắp nơi. Hồi tháng 2 vừa qua, thậm chí có tin Mladic bị bắt tại Romania. Tuy nhiên, cuối cùng thì người ta cũng chẳng thể biết được viên tướng khét tiếng này ở đâu sau khi Công tố viên trưởng của ICTY, bà Carla Del Ponte, nói rằng Mladic vẫn chưa bị bắt.

Cảnh sát Serbia còng tay áp giải Mladic đến tòa án Belgrad

Ai đã che giấu Mladic?

Điều ngạc nhiên là một số nguồn tin tình báo đáng tin cậy cho biết, Mladic vẫn còn nhận lương hưu đến tháng 11-2005. Năm 2004, một số nhà ngoại giao phương Tây tiết lộ rằng tướng Mladic vẫn được quân đội Bosnia bảo vệ. Họ cho biết nhân vật này thường xuyên tới thăm một số khu vực tại Bosnia để mừng sinh nhật đồng đội cũ và bạn bè. Nhiều khi Mladic còn đi săn bắn trong những khu rừng rậm. Cũng trong năm 2004, lực lượng gìn giữ hòa bình của EU đã bí mật đột nhập vào một hệ thống hầm ngầm quân sự gần thị trấn Han Pijesak của Bosnia. Sau đó, một số phóng viên đã được mời đến hầm ngầm này và được cho biết là Mladic từng ở đây đến tháng 7-2004.

Gần đây, nhà chức trách Serbia đã đẩy mạnh chiến dịch truy bắt Mladic. Hàng loạt nhân vật có quan hệ với ông này đã bị bắt. Bộ Quốc phòng Serbia cũng đã thực hiện một cuộc điều tra nội bộ và sau đó thông báo rằng một số nhân vật trong quân đội từng che chở cho viên tướng bị truy nã này.

Nhiều chuyên gia an ninh khẳng định, Ratko Mladic được che chở. Dù nhân vật này đang bị truy nã đặc biệt nhưng hiện vẫn có nhiều người Serbia ngưỡng mộ ông ta. Nếu Mladic thiệt mạng trong một cuộc đấu súng với lực lượng an ninh Serbia, thậm chí một số người theo chủ nghĩa dân tộc tại nước này có thể sẽ phản ứng kịch liệt. Theo các chuyên gia xã hội học thì đây là điều bình thường đối với những nhân vật từng giữ một địa vị cao trong quá khứ. Trước đây, cựu Tổng thống Nam Tư Slobodan Milosevic từng bị xét xử về tội ác chiến tranh, nhưng khi ông này chết vì bệnh tật thì nhiều người dân tại Serbia và Montenegro vẫn sụt sùi nước mắt. Rất có thể một số người theo chủ nghĩa dân tộc đã tìm cách che chở cho Mladic suốt thời gian qua. Bên cạnh đó, có rất nhiều người trong quân đội, tình báo, cảnh sát và chính trường Serbia cũng như Bosnia từng rất thân thiết với Mladic. Khi nhân vật này bị truy nã, họ có thể liên kết với nhau để che chở Mladic.

Sau khi Mladic bị bắt, Chủ tịch Ủy ban Châu Âu Jose Manuel Baroso đã đánh giá cao vụ bắt giữ này. Ông Baroso nhấn mạnh, vụ bắt giữ Mladic là diễn biến tích cực đối với EU, đối với các quốc gia láng giềng của Serbia, song trên hết là đối với việc thực thi pháp luật tại chính Serbia, và công lý cho gia đình của hàng chục nghìn nạn nhân đã được thực thi. Ông Baroso gọi đây là bước tiến quan trọng của Serbia hướng tới việc gia nhập Liên minh châu Âu, bởi từ lâu EU đã hối thúc chính quyền Serbia giao nộp ông Mladic cho ICTY và tuyên bố chừng nào nhân vật này chưa được trao cho ICTY, Brussell sẽ không xem xét đơn xin gia nhập EU của Belgrad. NATO cùng lãnh đạo các nước như Mỹ, Hà Lan, Thụy Điển và một số nước khác cũng bày tỏ "vui mừng" khi biết tin về vụ bắt giữ tội phạm chiến tranh Mladic, đồng thời cho rằng cơ hội Serbia gia nhập EU giờ đây đã sáng sủa hơn.

Minh Tâm